17.06.2025 Скопје
Додека регионалниот конфликт меѓу Иран и Израел се прелева од Студената војна во фаза на отворени напади, една географска област повторно влегува во центарот на светското внимание: Хормутскиот теснец. Тоа е тесен морски премин кој, иако мал по површина, има огромно стратешко значење – и потенцијал да предизвика глобална енергетска и безбедносна криза во случај на ескалација.
Хормуз – енергетската артерија на светот
Хормутскиот теснец, кој се наоѓа помеѓу Иран и Оман, го поврзува Персискиот Залив со отворениот океан. Околу 20 отсто од вкупната глобална нафта (проценките се околу 17 милиони барели дневно), како и значаен дел од светскиот течен природен гас (LNG), поминува тука. Преминот го користат повеќето земји богати со нафта од Блискиот Исток: Саудиска Арабија, Обединетите Арапски Емирати, Кувајт, Ирак и Катар.
Токму оваа бројка го прави Хормуз најважната енергетска точка во светот. Неговата блокада – дури и привремена – води до моментална дестабилизација на светскиот пазар на енергија, драматично зголемување на цените и ширење на неизвесноста на финансиските пазари.
Стратешка карта на Иран
Иран е свесен за својата позиција. Со крајбрежна стража која командува со северниот дел од теснецот и воена инфраструктура распоредена по должината на брегот и на блиските острови, Техеран има капацитет да го блокира преминот – преку поморски мини, ракети, беспилотни летала и асиметрични напади.
Во текот на изминатите децении, Исламската Република постојано се закануваше дека ќе го затвори Хормуз, главно како одговор на американските санкции или израелските напади. Но, денешниот контекст – директна воена конфронтација со Израел, дестабилизација на регионот и тензиите со САД – ја прават оваа закана поконкретна од кога било.
Геополитиката во сенка на тензиите
Затворањето на Хормуз не би било само воен чин – тоа би бил политички сигнал до Западот, особено Вашингтон, Лондон и Париз, но и јасна порака до регионалните ривали како Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати. Со тоа, Иран не само што ќе бара простор за политичко маневрирање, туку ќе го претвори и целиот светски енергетски систем во заложник на регионален конфликт.
Важно е да се нагласи дека дури и без целосна блокада, серија напади врз танкери, поморски мини или запленувања на трговски бродови се доволни за да се дестабилизира перцепцијата за безбедноста. Во услови на страв и неизвесност, пазарите реагираат автоматски – цените на нафтата растат, валутите на земјите увознички паѓаат и инфлацијата расте.
Можни последици за меѓународната заедница
Доколку Иран преземе чекор со затворање на Хормуз, последиците од тоа би ги вклучиле САД и НАТО, кои имаат поморски бази во регионот (особено во Бахреин и Катар), Кина, Јапонија, Индија и Јужна Кореја, како најголеми увозници на енергија од Персискиот Залив, Европската Унија, која би се соочила со дополнителни енергетски притисоци на војната и во Украина и глобалните финансиски пазари, кои веќе се нестабилни поради инфлацијата, трговските војни и климатската транзиција.
Политички, блокадата на Хормуз би барала решителен воен одговор од САД, што би можело дополнително да го интернационализира конфликтот Иран-Израел и да го турне регионот во поширока ескалација, можеби дури и во отворена војна од поголем обем.
На Иран не му е потребно да победи во конвенционална војна за да има стратешко влијание. Со затворањето на Хормуз, тој покажува дека сè уште држи една од најсилните карти во светската геополитика. Во време кога глобалната рамнотежа на моќ сè повеќе се потпира на енергетската безбедност и поморската слобода, таа мапа би можела да има далекусежни последици – не само за Блискиот Исток, туку и за целиот свет.
Подготвено од М.Д.
About Author
