08.05.2025 Скопје
Украинската централна банка ја разгледува можноста еврото да стане нова референтна валута за украинската гривна, заменувајќи го американскиот долар, кој ја имаше таа улога со децении. Гувернерот Андриј Пишњи потврди дека промената се разгледува во светлината на продлабочувањето на односите со Европската Унија и растечката нестабилност на глобалните пазари.
„Потенцијалното членство во Европската Унија, зајакнувањето на улогата на ЕУ во обезбедувањето на нашите одбранбени капацитети, зголемената нестабилност на светските пазари и растечката фрагментација на глобалната трговија, сето ова нè принудува да преиспитаме дали еврото е посоодветно како референтна валута за гривната“, изјави Пишњи. Тој додаде дека ова е „сложена работа што бара висококвалитетна и повеќеслојна подготовка“.
Доларот сè уште доминира во меѓународната трговија и сочинува поголем дел од светските девизни резерви. Многу земји, вклучувајќи ги Саудиска Арабија и Хонг Конг, сè уште ги врзуваат своите валути за доларот. Сепак, под администрацијата на претседателот Доналд Трамп, Соединетите Американски Држави почнаа трговска војна со наметнување на највисоките царини во последните сто години, доведувајќи ја во прашање долгорочната улога на доларот како глобална резервна валута.
Украина се бори против руската инвазија веќе четири години, а за време на претседателствувањето на Трамп, таа исто така доживеа привремен прекин на американската воена помош. Од друга страна, европските лидери најавија зголемена воена поддршка за Киев за да ја направат украинската армија основа на идната безбедност на земјата, иако напредокот е бавен и тежок.
Во меѓувреме, Украина склучи договор што им дава на САД преференцијален пристап до договори за експлоатација на украински минерали и финансирање на обновата на земјата. Откако Трамп се врати во Белата куќа, вредноста на доларот во однос на кошничката од главните валути падна за повеќе од 9 проценти, бидејќи инвеститорите се повлекуваат од американските средства.
Некои експерти предупредуваат дека силата на доларот не треба автоматски да се поврзува со неговиот статус на резервна валута, но историски гледано, тој статус честопати се поврзувал со безбедносни и воени сојузи со Соединетите Американски Држави.
Андриј Пишњи нагласи дека трансакциите во долари продолжуваат да доминираат во сите сегменти на девизниот пазар, но дека уделот на оние деноминирани во евра расте, засега умерено. Тој не даде детали. Украина ја воведе гривна во 1996 година и оттогаш се потпира на доларот како основа на валутната политика.
Веднаш по руската инвазија во 2022 година, централната банка воведе контрола на капиталот и го фиксираше официјалниот девизен курс на гривна на околу 29 за долар. Поради фискалните нерамнотежи, таа беше принудена да девалвира. Во октомври 2023 година, таа се префрли од фиксен валутен режим на контролиран режим, каде што доларот продолжува да се користи како репер за интервенции и за ублажување на флуктуациите на девизниот курс.
Европската Унија ги отвори преговорите за пристапување со Украина и Молдавија пред речиси една година, но претстои долг и тежок процес. Претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, во февруари изјави дека Украина би можела да стане членка до 2030 година, под услов да продолжи со реформите на судството и политичкиот систем. Во меѓувреме, Молдавија веќе го замени доларот со еврото како референтна валута за молдавскиот леј на почетокот на 2025 година.
Писни очекува украинската економија малку да се опорави во следните две години, со проектиран раст помеѓу 3,7 и 3,9 проценти, благодарение на посилните врски со Европа и постепената нормализација на условите. Сепак, економските перспективи во голема мера зависат од развојот на војната.
„Брзото завршување на војната би било позитивно сценарио со добри економски резултати, секако, под услов да вклучува и безбедносни гаранции за Украина“, рече Пишни. „Сепак, важно е да се препознае дека економските придобивки од завршувањето на војната веројатно ќе потраат за целосно да се материјализираат.“
Украина сè уште е во голема мера зависна од надворешно финансирање. Пишњи истакна дека очекуваат 55 милијарди долари помош оваа година, што треба да го покрие буџетскиот дефицит и да овозможи создавање фискална резерва за наредните години, кога се очекува постепено намалување на помошта. Според проекциите, Украина би можела да добие 17 милијарди долари во 2026 година и 15 милијарди долари во 2027 година.
Во овој контекст, се повеќе се дискутира за потребата од усогласување на монетарната политика со европските институции. Доколку Украина го формализира преминот кон еврото како референтна валута, тоа би бил еден од најконкретните чекори кон монетарна интеграција со Европската Унија, дури и пред официјалното членство.
Подготвено од М.Д.
About Author
