08.04.2025 Скопје
Иднината некогаш беше замислена како утопија исполнета со технологија која го олеснува животот. Денес, сè повеќе наликува на дистописки визии – свет во кој роботите работат во темнина додека милиони луѓе ја губат работата.
Една зграда во областа Чангпинг во северен Пекинг делува како уште една од шесте милиони фабрики кои континуирано го снабдуваат светот со електроника за широка потрошувачка. Сепак, она што се случува зад неговите ѕидови обезбедува непријатна визија за иднината на работата.
Во таа фабрика нема луѓе. Светлата се исклучени, не за да се заштеди на сметките за струја, туку затоа што на работниците не им треба осветлување – затоа што не се луѓе. Xiaomi, кинескиот технолошки гигант, лани лансираше целосно автоматизирана производна линија управувана од вештачка интелигенција, позната и како „темна фабрика“. Работи без пауза, без умор, без грешка – без маж.
Машините ја преземаат смената
Автоматизацијата во индустријата не е нова појава. Роботите со децении склопуваат автомобили и електроника, но новиот модел на производство – каде човечката интервенција станува непотребна – покренува нови прашања за иднината на вработувањето. Објектот на Xiaomi произведува по еден паметен телефон секоја секунда, прецизно и во целосен мрак. Алгоритмите управуваат со секој сегмент од работата, ги анализираат податоците во реално време и го оптимизираат процесот на производство побрзо отколку што некогаш би можел тим од инженери.
Фабричкиот систем комуницира во реално време, независно се прилагодува на оптималната ефикасност и ги минимизира грешките. Развиените домашни алатки за вештачка интелигенција го следат производството во живо, откривајќи ги потенцијалните проблеми пред да станат дефекти. Дури и отстранувањето на прав е целосно автоматизирано, со што се елиминира потребата за одржување.
Xiaomi инвестираше 2,4 милијарди јуани (околу 330 милиони долари) во оваа фабрика од 81.000 квадратни метри, а нејзиниот годишен капацитет е 10 милиони уреди. Се очекува тука да се создадат телефоните на преклопување MIX Fold 4 и MIX Flip, но и да го постават стандардот за иднината на глобалното индустриско производство.
Industrialists ширум светот веќе ги преземаат првите чекори кон целосна автоматизација на производството. Јапонската фабрика „Фанук“ веќе произведува роботи кои склопуваат нови роботи – без никаков надзор од човек. „Сименс“ во Амберг има имплементирано систем со „99,99% точност“ во производството, додека „Тесла“ на Илон Маск се стреми Гигафабриката да ја направи целосно автономна.
Дистопија или можност?
За сопствениците на капитал, пресметката е јасна: намалување на трошоците, елиминирање на човечката грешка и постојано производство. Роботите не бараат боледување, не штрајкуваат и не одат на одмор. Во таков систем профитот се зголемува, но човечкиот фактор исчезнува.
Податоците од извештајот за иднината на работата на Светскиот економски форум за 2024 година предвидуваат дека 23 отсто од работните места ќе претрпат тектонски промени поради вештачката интелигенција во следните пет години. Од 673 милиони работни места анализирани во студијата, се очекува раст во 69 милиони области, додека 83 милиони работни места ќе исчезнат.
Во исто време, се проценува дека до 2027 година 42 отсто од деловните задачи ќе бидат автоматизирани, додека 44 отсто од вработените ќе мора да поминат дополнителна обука за да се прилагодат. Прашањето што останува отворено е – дали светот е подготвен за овој пресврт?
Технолошките оптимисти тврдат дека ќе се отворат нови работни места – но со какви услови? Дали некој што цел живот работел во производството ќе може да стане ИТ експерт за одржување на автоматизирани системи? Дали владите се подготвени да одговорат на оваа транзиција?
Кој останува на маргините?
Губењето на работните места не е единствениот проблем. Автоматизираните фабрики зависат од сложени софтверски системи, што ги прави ранливи на сајбер напади и неуспеси кои би можеле да ги парализираат глобалните синџири на снабдување. Во исто време, цел слој на општеството, кој со децении го формираше столбот на индустриските нации, останува без работа.
Темните фабрики носат непобитни предности, но нивната зголемена распространетост покренува прашања за долгорочната одржливост на работната сила. Основата на успешната иднина лежи во постигнување рамнотежа помеѓу автоматизацијата и човечката експертиза, што и овозможува на технологијата да ја зголеми продуктивноста додека создава нови можности на пазарот на трудот кој постојано се развива.
АИ како нова трка во вооружување?
Експертите сè повеќе повлекуваат паралели помеѓу сегашниот развој на вештачката интелигенција и трката за нуклеарно вооружување во текот на 20 век. Макс Тегмарк, еден од водечките научници во областа на вештачката интелигенција, неодамна предупреди дека кога вештачката интелигенција ќе стане неразделна од луѓето – односно ќе го помине Тјуринг тестот – постои сериозен ризик повеќе да не можеме да ја контролираме.
ОН лани покрена иницијатива за глобално управување со вештачката интелигенција, истакнувајќи дека сегашниот развој е премногу хаотичен и нерегулиран. Панел од 40 технолошки и правни експерти предупредија дека ако навреме не се постигне глобален консензус, последиците би можеле да бидат непредвидливи.
Светот брзо се движи кон точка од која нема враќање, бидејќи моќта и капиталот се концентрирани во рацете на неколку технолошки лидери. Додека некои предупредуваат на „кошмар“ тоа не чека, другите се прашуваат – дали е доцна да се запре овој процес?
Подготвено од М.Д.
About Author
