26.04.2025 Скопје
Политиките на администрацијата на Доналд Трамп ја разнишаа позицијата на американскиот долар како водечка светска резервна валута. Вредноста на доларот во однос на корпата валути на главните трговски партнери е намалена за околу десет проценти од инаугурацијата на Трамп. Тоа предизвика глобална потрага по посигурна алтернатива – а меѓу можните наследници на американската валута, сè почесто се спомнува еврото.
Несигурната економска стратегија што Вашингтон ја водеше во последните години – вклучително и трговски конфликти, судири со сопствени институции и отворено преиспитување на користа од статусот на доларот како глобална резервна валута – ги натера инвеститорите да бараат стабилност на друго место. Еврото, иако никогаш досега не ја достигна глобалната моќ што му доликува на економската тежина на еврозоната, сега добива нова шанса.
Историјата покажува дека доминацијата на една светска валута – како што денес ја има доларот – е повеќе исклучок отколку правило. Во минатото, титулата ја делеа и британската фунта, и германската марка. За една валута да има глобален статус, потребно е да ги исполни три главни критериуми:
Прво, мора да нема контроли врз движењето на капиталот. И доларот и еврото го исполнуваат овој услов, додека кинескиот јуан сè уште е ограничен со државна контрола врз девизниот курс и капиталните текови.
Второ, валутата мора да циркулира меѓународно. Не е неопходно земјата што ја издава да има голем трговски дефицит, како што имаат САД. Клучно е постоење на моќен, глобално активен банкарски сектор и кредибилна централна банка. Европската централна банка (ЕЦБ) веќе се етаблира како силен столб на стабилност, а банкарскиот систем на еврозоната по својата вкупна актива е поголем од американскиот. Сепак, во областа на прекуграничното кредитирање, доларот и понатаму има доминантна улога.
Третиот и најтежок услов е постоење на „сигурна актива“ – инструмент што се смета за безбедна инвестиција во време на криза. САД го имаат тоа со своите државни обврзници. Германија нуди сигурност преку своите „бундови“, но тие не се доволни по обем за да го заменат американскиот хазна-карат.
Европските лидери одамна се свесни за овој хендикеп и со години кружат различни идеи за создавање заеднички европски обврзници. Предлогот за „стабилносни обврзници“ од 2011 година, структурираниот инструмент ESBies од 2018 година, како и обврзниците за финансирање на фондот NextGenerationEU, се обиди да се изгради европска верзија на американскиот финансиски сидро. Но, сите тие иницијативи се судрија со отпорот на фискално конзервативните членки на ЕУ, пред сè Германија, кои не сакаат да преземаат одговорност за долговите на други земји.
Парадоксално, токму доктрината „Америка на прво место“ и сè понагласената непредвидливост на САД можат да бидат клучниот фактор што ќе ја забрза политичката волја во Европа. Притисната од геополитички тензии, енергетска несигурност и потребата од стратешка автономија, ЕУ би можела конечно да се одлучи за подлабока финансиска интеграција.
И Германија, која традиционално е најголем противник на заедничко задолжување, во последниве години покажа одредена флексибилност, особено по почетокот на војната во Украина. Тоа отвора простор за реално ново размислување – дали Европа е подготвена да создаде свои безбедни, ликвидни и глобално прифатени финансиски инструменти?
Доларот не исчезнува лесно. Но неговата неприкосновена позиција повеќе не е загарантирана. Во ера на растечка економска несигурност и геополитички блокови, светот можеби влегува во период на монетарен плурализам. Во таа игра, еврото има шанса каква што досега немало – да не биде само регионална валута, туку глобална сила.
Подготвено од М.Д.
About Author
