10.03.2025 Скопје
Во ноември 2024 година, 15 луѓе ги загубија животите кога ненадејно се урна новообновената бетонска настрешница пред централната железничка станица во вториот град во Србија, Нови Сад. Наскоро, националната жалост се претвори во јавен гнев бидејќи луѓето ја обвинија мешавината на неквалитетни градежни работи и владината корупција за смртоносната катастрофа.
Оттогаш, земјата е опфатена со масовни протести – дури и поголеми од оние што доведоа до падот на поранешниот српски претседател Слободан Милошевиќ пред 25 години. Демонстрациите продолжуваат и денес, а демонстрантите ја прилагодуваат својата тактика за да ја задржат јавноста ангажирана: Минатиот викенд демонстрантите од цела Србија се спуштија во третиот по големина град во земјата, Ниш, за да одржат 18-часовен митинг во центарот на градот, а организаторите ги планираат своите најголеми демонстрации досега во главниот град Белград, на 15 март.
Ова не се први одржливи масовни демонстрации со кои се соочи владата на претседателот Александар Вучиќ откако неговата партија дојде на власт во 2012 година. Навистина, протестите кои траат со недели или месеци се разгоруваат барем еднаш годишно од 2018 година прашање и не може да се отфрли како буржоаска грижа.
Понатаму, наместо да бидат координирани од опозициските партии, овие протести главно ги водат студенти, пред се од Универзитетот во Белград. Овие студентски активисти ги блокираа универзитетските згради низ главниот град од средината на ноември и организираа огромни демонстрации, од кои најголемиот привлече толпа од околу 100.000 луѓе на улиците.
По повеќе од четири месеци, владата сè уште не најде ефикасен начин да го смири гневот на јавноста. Прво, се обиде да негира каква било одговорност за трагедијата во Нови Сад, тврдејќи дека надворешната настрешница не е дел од владиниот проект за реконструкција на станицата.
На ова, сепак, му противречи Зоран Ѓајиќ, градежен инженер кој работеше како консултант за реновирање на железничката станица. Во телевизиско интервју само неколку дена по инцидентот со Н1, главниот српски опозициски весник, Ѓајиќ откри дека крошната, за која рече дека е дел од владиниот проект за реконструкција, не ги исполнила клучните безбедносни проверки и има сериозни пропусти.
И покрај тоа што достави писмено предупредување до властите – и укажа на потребата од повторна проверка на настрешницата – Ѓајиќ рече дека никогаш не добил одговор.
Следниот ден – ноември. 4 — Откритијата на Ѓајиќ го принудија министерот за инфраструктура Горан Весиќ, кој е еден од најистакнатите фигури во партијата на Вучиќ да поднесе оставка. Продолжените демонстрации во јануари, исто така, предизвикаа оставка на премиерот Милош Вучевиќ, кој беше градоначалник на Нови Сад за време на поголемиот дел од реновирањето на железничката станица.
Сепак, ова имаше мало влијание врз демонстрантите, кои велат дека целиот систем е тој што треба да се промени од врвот до дното. Тие поставија четири клучни барања кои владата мора да ги исполни доколку сака блокадите да завршат: објавување на документите поврзани со катастрофата на железничката станица; гонење на осомничените за напад на демонстранти (од кои некои тврдеа дека се поврзани со членови на владејачката партија, како што е Вучевиќ, поранешниот градоначалник); отфрлање на обвиненијата против студенти и универзитетски професори за време на протестите; и зголемување на државниот буџет за високо образование за 20 отсто. До денес, ниту едно од овие барања не е исполнето.
Ситуацијата политички ескалира на 4 март кога избувна хаос во српското народно собрание. Членовите на една од опозициските партии, Зелено-левичарскиот фронт, испукаа димни бомби откако владејачката коалиција ги отфрли нивните обиди да организираат парламентарно гласање за тоа дали да се исполнат некои од барањата на студентите.
Во текот на сето ова, владата се бореше да најде начини да ја спречи растечката бура. Вообичаените методи на владејачката партија – малтретирање на своите противници за потчинување со клевети и ликови извршени од таблоидните медиуми – не се добро прилагодени на оваа ситуација. Тоа е затоа што студентското движење е без лидери и своите одлуки ги носи на состаноците на комисијата каде што секој учесник добива глас. Демонстрантите можат да се потпрат на поддршката и советите на универзитетскиот персонал, но нема истакнати личности за медиумите кои ќе се обидат да ги влечат низ калта.
Така, Вучиќ најверојатно ќе ги надживее овие протести, бидејќи дури и ако многу Срби не го сакаат, тие не гледаат остварлива политичка алтернатива. Неодамнешното истражување на Центарот за истражување, транспарентност и отчетност во Србија покажа дека само 27 отсто од испитаниците рекле дека му веруваат на Вучиќ, а 52 отсто рекле дека ќе гласаат против него на референдум.
Но, колку и да изгледа загрижувачки ова за претседателот, многу е полесно да се соберат гласови против Вучиќ отколку да се обедини поделеното гласачко тело во Србија околу потенцијална замена.
Наместо да сонуваат за револуција, студентите треба да се помират со фактот дека, како Милошевиќ, и Вучиќ може да биде отстранет само преку гласачката кутија. Вистинската мерка за нивниот успех ќе биде нивната способност да изградат трајно движење што може да го канализира антивладиниот гнев додека не се појави политичка алтернатива на Вучиќ.
Подготвено од М.Д.
About Author
