19.02.2025 Скопје
Во време на зголемена конкуренција меѓу големите сили, Европската Унија мора да избере дали да стане непријател на Соединетите Американски Држави или да се ослободи од нив и да го води својот курс – и таа мора брзо да ја донесе одлуката. Така започнува анализата на Џејми Детмер, за шокантните моменти од овогодинешната конференција во Минхен.
На овогодинешната вознемирувачка конференција за безбедност во Минхен доминираа два говори – на американскиот потпретседател Џеј-Ди Венс и на украинскиот претседател Володимир Зеленски. Нивните зборови презентираа две многу различни визии за Европа кои, доколку се остварат, ќе предизвикаат сериозен шок за политичкиот систем на континентот како финансиската криза во 2008 година или пандемијата Ковид-19.
И имаат потенцијал да ја преобликуваат Европа – или да ја поделат.
И двајцата беа брутално искрени во своите обраќања, ставајќи ја Европа во позиција да донесе некои основни одлуки и тоа брзо. И тоа не е лесна задача за блок чиј процес на донесување одлуки базиран на консензус е дизајниран да се движи мачно бавно. Нема да биде лесно ниту на национално ниво, бидејќи сите 27 земји се борат со критичните економски предизвици и високополаризираниот политички пејзаж.
Сепак, блокот сега се соочува со тежок избор, а со оглед на состојбата на војната во Украина и упорните барања на нестрпливата и сè понасилна администрација во Вашингтон, часовникот отчукува сè погласно.
Идеолошки, Европа е принудена да избира помеѓу неолиберализмот МАГА и класичниот либерализам кој е основа на сопственото постоење. Уште поедноставно кажано: во време на зголемена конкуренција меѓу големите сили, ЕУ мора да избере дали да стане непријател на САД или да се ослободи себеси и да води свој курс.
Во остриот напад на Венс, исто толку агресивен како и говорот на рускиот претседател Владимир Путин на самитот во 2007 година, потпретседателот на САД се потруди да ја навреди и да и каже на ЕУ дека треба да танцува на идеолошките мелодии на администрацијата на американскиот претседател Доналд Трамп.
Додека самитот беше фокусиран на споделување на товарот и зголемување на трошоците за одбрана, Венс го преврте сценариото. Тој побара многу повеќе од тоа. Клучната точка беше барањето Европа да ја прифати националистичката идеологија и авторитаризам на Трамп или да се смета дека не е достојна да гарантира одбрана и пријателство. Тој се спротивстави на Европа, обвинувајќи ги нејзините лидери за потиснување на слободата на говорот, за неуспехот да ја запрат миграцијата и за бегство од страв од гласачите.
Дури и многу од конзервативците на ЕУ кои присуствуваа на самитот останаа вознемирени, иако имаат свои сомнежи за односот на блокот кон слободата на говорот и остануваат разочарани од неуспехот да се спречи миграцијата. Ставот на Венс презентираше сериозно искривена слика која премногу ги поедностави сложените прашања. Освен тоа, едно е да се критикуваш себеси, а сосема друго е некој да ти влезе дома и да каже дека си одвратен.
По неговиот говор на самитот на вештачката интелигенција во Париз претходно минатата недела, каде што и наложи на Европа да се повлече од регулативите што не им се допаѓаат на американските технолошки магнати, пораката на Венс не можеше да биде појасна: Нашиот пат е да му се придружиме на Путин во хибридната војна за да ја нарушиме вашата домашна политика – нешто што милијардерот Илон Маск веќе го направи со поддршката на германската екстремна десничарска перспектива на алтернативната партија.
Неговиот говор, исто така, истакна дека главните идеолози на MAGA (Make America Great Again) не го гледаат како национален проект, туку како цивилизациска, политичко-културна крстоносна војна што мора да се спроведе и надвор од Соединетите држави. Ова е проект за спас на западната цивилизација – од себе, доколку е потребно – и враќање на нејзините христијански корени, како што гледаат идеолозите на MAGA. А Венс има задача да ја шири реакционерната револуција.
Говорот на Зеленски, од друга страна, беше обединувачки крик за европската доверба. Воениот лидер кој се бори за опстанок на својата нација, Зеленски не ги скрши зборовите. Тој истакна дека познатите, утешни односи меѓу Европа и САД се ближат кон крајот и дека континентот мора да се прилагоди како што растат разликите во вредностите.
„Навистина верувам дека дојде време да се создадат вооружени сили на Европа“, рече тој. „Да бидеме искрени, сега не можеме да исклучиме дека Америка би можела да ѝ каже ‘не’ на Европа за прашања кои би можеле да ја загрозат“.
Накратко, време е да ја вратите контролата.
„Европа има сѐ што ѝ треба. „Европа едноставно треба да се обедини и да почне да дејствува на начин на кој никој не може да ѝ каже ‘не’, да и заповеда или да ја третира како насилник“, рече Зеленски.
Поради шокот што го предизвика, говорот на Венс привлече поголемо внимание во Минхен, но зборовите на Зеленски беа смели, што означи смела промена од ласкањето на Трамп во надеж дека тој нема да ја напушти Украина. „Тој звучеше како лидер на слободниот свет“, изјави поранешниот американски дипломат Мајкл Мекфол.
И покрај моќта на Америка во споредба со неизвесноста на ситуацијата во Украина, немаше сомнеж кој говор го претпочитаат мнозинството од учесниците на состанокот.
Зборовите на Венс беа дочекани со камени лица, ледени погледи и само благ аплауз од мала група поддржувачи. Потоа следеше бурното неодобрување додека учесниците на состанокот разговараа за неговиот говор во кафулињата и фоајето на хотелот Бајеришер Хоф во Минхен. Говорот на Зеленски, пак, наиде на овации.
Сега се поставува прашањето дали Европа ќе постапи по оваа предност. „Можеби треба да му се заблагодариме на Џеј Ди Венс за грубиот напад на Европа зашто тоа кажува дека Трамп го мисли истото“, рече поранешниот министер за надворешни работи на Украина Дмитри Кулеба.
Во Париз, тој буквално рече: „Не се обидувајте да се натпреварувате со нас на вештачка интелигенција“. Прегрнете ги нашите компании, отстранете ги сите пречки и тогаш сè ќе биде добро“.
„И откако го нападна европскиот економски модел, тој го напаѓа и политичкиот модел“, рече Кулеба. „Сега се е во рацете на Европејците. Да видиме како ќе реагираат на ова“.
И тоа е вистинскиот предизвик. Првпат се зборуваше за европска армија во 1950-тите, и оттогаш интересот се зголеми и ослабна, без вистински напредок. Беше многу полесно само да се потпреме на Американците. И со малоте пари, Европа ќе мора да направи некои тешки избори помеѓу социјалните трошоци и трошоците за одбрана – дебата што неизбежно ќе ја фрли домашната политика во дополнителни превирања, додавајќи на списокот на поплаки што граѓаните ги имаат со нивните политички лидери.
Собирот, како што повикува Зеленски, не е толку едноставен. Ќе има упади од „петтата колона“ на Трамп, како што се Унгарецот Виктор Орбан и Словачкиот Роберт Фицо, додека Трамп несомнено ќе ги користи тарифите за да ги убеди и таргетира земјите поединечно.
Сепак, битката за Европа продолжува.
Подготвено од М.Д.
About Author
