25.10.2024 Скопје
Има место на брегот од каде што Азамат Сарсенбаев скокна во сино-зеленото Касписко Езеро.Само една деценија подоцна, тој гледа во голото, камено тло што се протега кон хоризонтот.
Имено, водата далеку и брзо се повлекла од градот Актау во Казахстан, каде Сарсенбаев цел живот живее како еколошки активист. Ова е нешто што е многу тешко за Сарсенбаев да го гледа. На повеќе од 2.600 километри на југ, во близина на иранскиот град Рашт, Кашајар Џаванмарди е загрижен. Каспиското езеро во неговиот град е силно загадено.
„Веќе не можам да пливам, водата се смени“, вели Јаванмарди, кој како фотограф патувал по јужниот брег на Каспиското Езеро, документирајќи го неговото исчезнување. И Сарсенбаев и Кашајар чувствуваат интимна врска со езерото, со кое пораснале, и двајцата се загрижени за неговата иднина.
Каспиското Море е најголемото внатрешно море во светот и најголемото езеро во светот, со водена површина еднаква на територијата на американската сојузна држава Монтана. Има крајбрежје од 12.800 километри, кое го делат Казахстан, Иран, Азербејџан, Русија и Туркменистан.
Наведените земји се потпираат на Каспиското Езеро во риболовот, земјоделството, туризмот и водата за пиење, како и во посакуваните резерви на нафта и гас. Понатаму, Каспиското Езеро е климатски регулатор во овој сушен регион, обезбедувајќи врнежи и влага во Централна Азија. Но, овој регулатор е во неволја.
Браните, преголемата експлоатација, загадувањето и се повеќе климатските промени придонесуваат за пресушување на ова езеро. Некои експерти стравуваат дека ова пресушување ќе достигне точка од која нема враќање.
Додека климатските промени предизвикуваат покачување на нивото на морето, ситуацијата е поинаква за водните тела без море, вклучувајќи го и Каспиското Езеро. Имено, ваквите водни површини се потпираат на деликатна рамнотежа помеѓу водата од реките и врнежите и исчезнуваат со испарувањето на водата. Оваа рамнотежа се менува како што светот станува потопол, предизвикувајќи пресушување на многу езера.
Така, Аралското Море, кое се протега низ териториите на Казахстан и Узбекистан, некогаш беше едно од најголемите езера во светот, но сега речиси исчезна. Причината за тоа се човечките активности и климатските промени.
Со илјадници години, Каспиското Езеро минувало низ периоди на високи и ниски температури. Ледените плочи се ширеле и се повлекувале. Исчезнувањето на ова езеро се забрзува во последните неколку децении.
Човечките активности играат важна улога додека земјите градат акумулации и брани. Каспиското Езеро го хранат 130 реки, но 80 отсто од водата доаѓа од само една река – Волга. Вали Калеџи, експерт за централноазиски и кавкаски студии на Универзитетот во Техеран, истакна дека Русија изградила 40 брани и планира да изгради уште 18 брани, со што ќе се намали протокот на вода што влегува во Каспиското Езеро.
Сепак, климатските промени играат сè поважна улога, зголемувајќи го испарувањето на водата од ова езеро и намалувајќи ги врнежите. Матијас Пранге од Универзитетот во Бремен потсети дека нивото на Каспиското Езеро паѓа од средината на 1990-тите, а дека овој пад е забрзан од 2005 година. Како што истакна, ова ниво во последните три децении паднало за 1,5 метар. . Тој предупреди дека тоа ќе продолжи, а тоа е поради глобалното затоплување.
Според истражувањето на Пранге, овој пад ќе изнесува меѓу осум и 18 метри до крајот на овој век и дека тоа ќе зависи од брзината на загадувањето на фосилните горива. Понатаму, според друга студија, нивото ќе биде дури 30 метри пониско до крајот на овој век.
Според најоптимистичките прогнози, како што нагласи професорот на Универзитетот во Рединг Џој Сингарајер, потполно треба да исчезне поплитките, северни делови на Каспиското Езеро, делот главно околу Казахстан.
Калеџи истакна дека за земјите од Каспиското Езеро тоа може да значи намалување на риболовната област и пад на туризмот, а ќе настрада и бродската индустрија бидејќи бродовите нема да можат да се закотват во плитки пристанишни градови како што е Актау.
Би имало и геополитички последици. Трката на пет земји, кои се натпреваруваат за ресурси, би можела да кулминира. Имено, таа трка може да доведе до конфликт околу резервите на нафта и гас. Ситуацијата е веќе катастрофална за уникатниот животински свет на Каспиското Езеро. Ова езеро е дом на стотици видови, вклучувајќи ја и дивата есетра, од која се прави 90 отсто од кавијарот во светот.
Езерото било без излез на море најмалку два милиони години, а неговата екстремна природна изолација резултирала со појава на бизарни суштества како што се „чудните“ кокошки. Со повлекувањето на водата, нивото на кислород во длабочините се намалува, што може да предизвика исчезнување на видовите кои преживеале милиони години еволуција. Загрозени се и касписките фоки, морски цицач кој го нема на ниту еден друг дел од Земјата.
Асел Баимуканова, истражувач на Институтот за хидробиологија и екологија во Казахстан, посочи дека во 2009 година, научниците регистрирале 25.000 касписки фоки на островите Дурнев, североисточно од Каспиското Езеро. До пролетта 2020 година, како што изјавила, не забележале ниту една касписка фока.
Азербејџанскиот претседател Илхам Алиев, чија земја оваа година ќе биде домаќин на светскиот самит за климата COP29, во август оваа година изјави дека падот на нивото на Каспиското Езеро е катастрофален и стана еколошка катастрофа, но Азербејџан има намера да ја зголеми експлоатацијата на фосилни горива во исто време.
Подготвено од М.Д.
About Author
