22.04.2024 Скопје
Нападите врз најголемата европска нуклеарна централа во југоисточна Украина продолжуваат да ја загрижуваат Европа, а се повеќе луѓе се прашуваат дали Европа е подготвена за можен нуклеарен инцидент.
Нуклеарната централа Запорожје беше заземена од Москва веднаш по нападот на Украина во 2022 година и често е во вкрстен оган, поради што меѓународните набљудувачи се многу загрижени. Некои дури предупредуваат на нуклеарна катастрофа слична на Чернобил.
Во последниот загрижувачки инцидент во април, беспилотно летало ја погоди фабриката, при што двете страни ја префрлија вината, а Роберт Е. Кели, поранешен главен нуклеарен инспектор на Меѓународната агенција за атомска енергија, изјави дека нападот со камиказе беспилотно летало врз Запорожје претставува „чин на лудило“. Сепак, тој рече дека не постои можност таквите напади да предизвикаат експлозија на фабриката.
МААЕ потврди дека не забележала никакви структурни оштетувања по последниот инцидент, на 7 април, иако остро го осуди нападот.
Некои претходни напади на Запорожје резултираа со прекини на струја. Технички, ова е многу опасно. Без електрична енергија, нуклеарните реактори не можат да се оладат, да се прегреат и можат да експлодираат – исто како во Чернобил. Но, шансите тоа да се случи денес се „во основа нула“, вели Кели.
„Реакторот во Чернобил одеднаш се полни со целосна моќност со сета таа вода во него, која се претвори во пареа за дел од секундата и само ја разнесе таа зграда на парчиња“, објаснува тој.
Реакторите што се градат денес се изградени по сосема различни принципи. Реакторите во Чернобил вклучуваат тони запалив графит за контрола на нуклеарната реакција, додека реакторот за вода под притисок (PWR) во Запорожје не. Во Чернобил, графитот запали и исфрлаше радиоактивни изотопи и пепел во атмосферата со денови додека пожарот не беше изгаснат. PWR немаат таков проблем со запаливост, што е огромна предност. Водата не гори.
„Исто така, реакторот во Чернобил беше во голема обична индустриска зграда која беше уништена од експлозија на пареа и масивен пожар. PWR (освен неколку постари руски реактори) секогаш се гради во масивна бетонска и челична купола дизајнирана да ја содржи пареата. по експлозијата и да ги забави сите изотопи на радиоактивно истекување во околината“, објаснуваат експертите.
Се чини дека голем број фактори дополнително го намалуваат ризикот во споредба со 1986 година. За време на претходните прекини на струја во Запорожје, снабдувањето со електрична енергија беше пренасочено од други извори, како што е блиската електрана на јаглен Запорожје – најголемата термоелектрана во Украина – и од дизел генератори. Ова ги ограничува шансите за опасно затемнување. Секој реактор во Запорожје исто така моментално е во режим на исклучување, за разлика од Чернобил, кој беше целосно оперативен. И покрај тоа што Москва ја презеде контролата врз фабриката, персоналот на централата главно остана на своето место, намалувајќи го ризикот од погрешно ракување.
Дали Европа е подготвена за потенцијален нуклеарен инцидент во Запорожје? Одговорот е: Да! Во моментов работат повеќе од 150 реактори во 27 земји-членки на ЕУ. Секоја земја има агенција за нуклеарна подготвеност, дури и оние без реактори.
„Координацијата е многу зголемена по катастрофата во Фукушима во 2011 година“, изјави специјалистот за итни случаи во Шведската агенција за радијациона безбедност Јан Јохансон.
Насоките за нуклеарна безбедност обично се воспоставуваат на меѓународно ниво од страна на МААЕ. Во Европа, организацијата која ги координира безбедносните процедури во различни земји е HERCA, додека EMSREG е тело на ЕУ кое обезбедува нивна имплементација во одделни земји.
„ХЕРКА беше доста активна во однос на Украина, во обидот да се договори и да разговара што да прави ако има нуклеарна несреќа во Украина“, вели Јохансон.
Како изгледа планот за одговор на нуклеарен инцидент
„Подготовката е најважниот дел“, објаснува Јохансон.
„Што и да се случи, дури и топење на јадрото, ќе помине некое време пред да се случи. Ако нешто тргне наопаку, генерално ќе знаеме се за тоа пред вистинското истекување на радијацијата“, додаде тој.
Во најлошото можно сценарио – експлозија со испуштање на радијација – ќе биде евакуирана област во радиус од пет километри околу инцидентот (зона на претпазливост).
Кога ќе се открие опасност, целото население во радиус од 25 километри – зоната за планирање итни заштитни дејствија – се предупредува со аларми, сирени и СМС порака.
Се огласуваат аларми по улиците и куќите. Секоја куќа во близина на нуклеарна централа, барем во Шведска, е опремена со радио приемник кој се активира во случај на итност.
Секој во радиус од 25 километри мора да се засолни во затворен простор.
„Нормалниот дом треба да биде добар, дури и во случај на големо ослободување на радиоактивно зрачење“, вели Јохансон, а истото важи и за училиштата. Нема потреба да останете во бункерот.
Сите граѓани имаат и таблета со јод која ја блокира апсорпцијата на зрачењето и на тој начин го спречува ризикот од рак на тироидната жлезда. Секое домаќинство ги добива на секои пет години. А дали е неопходно да се проголта пилулата зависи од степенот на истекување на зрачењето.
Кога луѓето ќе се засолнат, неопходно е да се вклучи телевизија или радио или да се следат најавите на властите на социјалните мрежи. Во Шведска, локалните медиуми се исто така обучени да дистрибуираат ваков тип на настава.
„Следните чекори зависат од количеството на истечено радиоактивен материјал, како и од метеоролошките фактори“, вели Јохансон.
„Ние вежбаме неколку пати во текот на годината. Веруваме дека имаме прилично ефикасен систем, а властите знаат што да прават“, заклучи Јохансон.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
