09.02.2024 Скопје
Во годината во која ќе гласаат жителите на повеќе од 60 земји, експертите стравуваат дека демократијата е под закана.
Оваа година право на глас ќе имаат повеќе од четири милијарди луѓе во повеќе од 60 земји.
Бидејќи денес се стравува дека демократијата е под закана, експертите ги објаснуваат различните начини на кои може да се поткопа изборниот процес и како да се препознаат.
Изборен интегритет е моментот кога целиот изборен процес ја отсликува волјата на гласачите и начинот на кој тие гласале, вели Рикардо Келери, изборен претставник на Европската унија.
Тој вели дека луѓето треба да можат да му веруваат на процесот за да излезат да гласаат на денот на изборите.
„Изборите мора да се одржат на транспарентен начин што гарантира дека секој ги има потребните информации“, рече Келери, кој работи за Единицата за демократија и следење на изборите на Европската служба за надворешни активности (ЕЕАС).
„Изборите треба да бидат инклузивни. Не се работи само за тоа што гласачите можат да гласаат. Важно е да им е овозможено и на политичките странки да учествуваат, да водат кампања без никакво насилство“, додаде Келери.
Д-р Ник Чизман, професор по демократија на Универзитетот во Бирмингем, Велика Британија, вели дека неговото истражување покажува дека квалитетот на изборите, каде што кандидатите и граѓаните можат слободно да учествуваат и каде гласовите точно се бројат, опаѓа во сите делови на светот.
Постои ризик дека изборите со слаб квалитет ќе станат норма, додава тој.
„Ниту еден избор не е совршен, но изборите со висок квалитет ги охрабруваат гласачите да изберат влада и да бараат одговорност од лидерите“, вели д-р Чизман.
Што е изборна манипулација? Изборниот процес започнува ден по изборите и трае до следните избори.
Експертите велат дека манипулација со гласачите може да се случи во секое време од тој циклус.
„Само аматерите ги лажираат изборите на денот на изборите. Професионалците манипулираат со изборите една година однапред“, вели д-р Чизман.
Овие техники вклучуваат кога владата ги користи безбедносните сили за да ја заплаши опозицијата, цензурирање на медиумите за да ја оневозможи пораката на опозицијата и местење на процесот на регистрација на изборите за да ги фаворизира владејачките партии.
„Она што обично се случува е дека владата назначува судии кои не се независни, за да не се прифаќаат жалби за конечниот резултат“, вели Келери.
И покрај широко распространетите стравувања, тоа не се случи во САД.
Иако Доналд Трамп назначи тројца судии во Врховниот суд кога беше американски претседател, давајќи му конзервативно мнозинство од 6 спрема 3, тие со големо мнозинство гласаа против него и неговите жалби кои го оспоруваат неговиот изборен пораз од Џо Бајден на претседателските избори во 2020 година.
Друга техника на изборна манипулација е „геримандеринг“, кога изборните единици се прераспределуваат на начин што фаворизира одредена група.
Владејачките партии или влади, исто така, може да користат јавни средства за поддршка на кампањите на оние кои се на власт, да шират дезинформации за да го дискредитираат изборниот процес или да купуваат гласови.
„Во САД, постои голема загриженост во врска со измамите, дестимулациите на гласачите и дезинформациите“, вели д-р Чизман.
„Веќе видовме лажна дигитална порака манипулирана да звучи како Бајден да им кажува на луѓето да не се мачат да излезат да гласаат, а ние сè уште не сме ни во жештината на кампањата“, додаде тој.
Исто така, постои сериозен ризик дека ќе се појават дезинформации, изборни манипулации и политичко насилство за време на изборите во Ел Салвадор, Индија и Шри Ланка, истакна д-р Чизман.
Изборна кражба е обид да се промени резултатот од изборите откако гласачите веќе ќе гласаат.
Ова може да вклучува вметнување претходно пополнети гласачки ливчиња во гласачките кутии, менување на вкупните гласови по гласањето или уништување на кутиите за да се поништат гласовите на опозицијата.
За време на трите дена од гласањето на парламентарните избори во Русија во 2021 година, имаше наводи за широка изборна кражба, вклучително и полнење на гласачки кутии со лажни гласачки ливчиња и закани за набљудувачите на изборите.
На видеото кое е широко споделено на социјалните мрежи се гледа како луѓето ги полнат гласачките кутии со гласачки ливчиња.
Сепак, руската влада соопшти дека не забележала никакви „значителни неправилности“.
„Но, ако имате целосна контрола врз процесот, можете само да ‘лажете’“, вели д-р Чизман, кој е коавтор како да се наместат изборите.
Тој вели дека местење на гласови може да се случи секаде, дури и во земји со стабилни изборни системи.
Во овие земји, домашните набљудувачи и претставниците на политичките партии обично се присутни на многу избирачки места за да ги евидентираат гласовите и да водат сопствена евиденција за резултатите.
Д-р Чизман ги наведува претседателските избори во 2016 година во Гана каде опозициските партии користеа апликација за мобилен телефон за да помогнат во пресметката на резултатите.
За тоа време, во Замбија 2021 година, домашните набљудувачи и црковните групи соработуваа со меѓународната заедница за да состават паралелно сумирање на гласовите.
Ова изврши притисок врз изборната комисија да објави слични резултати.
Сепак, ова стана потешко во последните десет години, вели д-р Чизман, бидејќи авторитарните влади донесоа закони кои ги ограничуваат активностите на граѓанското општество и невладините организации за време на изборниот процес.
Изборните набљудувачи присуствуваат само на последниот дел од изборниот процес, вели Келери, и не можат да ја спречат кражбата извршена во претходна фаза.
Дали опозициските партии можат да извршат изборна кражба? Опозицијата може да прави и работи кои се „нечесни“ и да се извлече од тоа, вели д-р Чизман.
„Некој како Доналд Трамп, кој сега е опозиција, може да изнесе секакви обвинувања, некои вистинити, повеќето невистинити, и да ги искористи за да се обиде да ја поткопа владата“, вели тој.
Дали демократиите се под закана? „Да не се залажуваме. Се наоѓаме во лош период за демократијата во целиот свет“, вели претставникот на Европската унија Рикардо Келери.
Мислам дека имаше рецесија на демократијата во последните пет години.
Тој вели дека слабата економија и негативното влијание на социјалните мрежи врз ширењето на теориите на заговор се факторите кои го поттикнуваат тоа.
Д-р Чизман вели дека иднината на демократијата зависи од исходот на овогодинешните избори.
„Ако луѓето живеат во демократија каде што изборите секогаш се наместени, порано или подоцна ќе почнат да се прашуваат“, вели тој.
Која е смислата на гласањето или политичкото учество ако системот никогаш не ни дозволува да го направиме вистинскиот избор?
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
