02.01.2024 Скопје
И додека војната во Украина трае речиси две години, во 2023 година светот беше погоден од нов крвав конфликт: војната меѓу Израел и Хамас. Оваа војна уште повеќе ја продлабочи економската криза што настана на почетокот на војната во Украина, а цените на нафтата и златото, а со тоа и на храната и другите неопходни потреби, уште повеќе пораснаа. Светот беше изненаден и од обидот за пуч во Русија, како и од смртта на Евгениј Пригожин и од разорниот земјотрес во Турција и Сирија.
Војната меѓу Израел и Хамас
Настанот што најмногу ја одбележа 2023 година беше војната меѓу Израел и Хамас, која започна на 7 октомври 2023 година, со смртоносен изненаден напад на Хамас врз Израел, во кој загинаа 1.200 израелски граѓани и туристи и киднапираа 250 луѓе.
Израел веднаш објави војна и ја продолжи офанзивата, која набрзо се претвори во вистинска катастрофа во Газа, каде бројот на загинати и ранети цивили од ден на ден се зголемува, болниците веќе не функционираат, а луѓето немаат вода за пиење и што да јадат.
Набргу по почетокот на војната, луѓето не можеа да го напуштат Појасот Газа, а хуманитарната помош не можеше да помине. Шокантните слики во Газа, каде бројот на ранети и загинати расте од ден на ден, го обиколија светот. Меѓу жртвите има и голем број деца, а според информациите на УНИЦЕФ дневно се убиваат по 400 деца.
По седум недели војна, двете страни се согласија на еднонеделно примирје, при што Хамас ослободува 105 заложници, главно жени и деца, а Израел ослободува 240 палестински затвореници. Од почетокот на војната до крајот на 2023 година, повеќе од 21.110 луѓе, главно жени и деца, биле убиени во израелските напади во Газа, според податоците од 29 декември 2023 година.
И додека светот стана погласен во својата осуда на Израел, кој повика на итен прекин на непријателствата за да им се помогне на Палестинците во Појасот Газа поради хуманитарната закана, како и санитарната катастрофа, Бенјамин Нетанјаху, израелскиот премиер, упорно повтори дека не треба да застанат додека не го уништат Хамас. Хамас неколку пати повтори дека нема да ги предаде заложниците додека Израел не престане да се бори.
Стравот од ширење на војната, прво на Блискиот Исток и пошироко, беше присутен во текот на целата година. Оваа војна го вклучи алармот и во Европа и некои други делови од светот поради можноста од терористички напади.
Војната во Украина
Војната во Украина продолжи да беснее во 2023 година и однесе животи и на украинската и на руската страна. Шеснаесет месеци по почетокот на војната, Украина, откако доби масивно вооружување од сојузниците, тргна во офанзива, но не успеа да го направи големиот пробив што го очекуваа.
Невозможно е да се процени точниот број на загинати и ранети, како и воените загуби, но ниту една страна не сака да објави официјални податоци. Речиси цела година немаше навестувања за почеток на преговорите меѓу Русија и Украина, ниту пак шанси лидерите на овие две земји да седнат на преговарачка маса.
За време на годишната конференција во средината на декември, рускиот претседател Владимир Путин рече дека Русија ќе ја продолжи војната во Украина и дека „мирот ќе дојде кога ќе ги постигнат своите цели“. На крајот на годината „Њујорк тајмс“, повикувајќи се на руски и западни дипломатски извори, напиша дека Путин неодамна приватно изјавил дека е отворен за мировни преговори со Украина.
Европската комисија препорача отворање на пристапните преговори со Украина во ЕУ, и покрај недостатоците во нејзината борба против корупцијата и потребата дополнително да се ограничи влијанието на олигарсите.
Оваа војна, која започна на 24 февруари 2022 година, ги исцрпи оние кои и помагаат на Украина, па станува се појасно дека веќе не е можно да се произведе онолку муниција колку што ѝ треба на Украина.
Војната во Украина предизвика големи економски последици, најмногу за Европа, која зависеше од рускиот гас, а која сега го нема поради санкциите воведени кон Русија.
Обид за државен удар во Русија и смртта на Пригожин
Русија засекогаш ќе ги памети 23 и 24 јуни 2023 година, кога ненадејно за еден ден заврши вооружениот бунт, кој се закануваше да ја втурне земјата во граѓанска војна и го предводеше Евгениј Пригожин, шеф на платеничката група „Вагнер“.
Востанието кое беше проследено со интерес од целиот свет, кое започна вечерта на 23 јуни, а заврши вечерта на 24 јуни, се случи во екот на војната во Украина.
„Вагнер“ беше окупиран од Ростов на Дон и преку Воронеж во колони возила се упатија кон Москва на автопатот, кога обидот за државен удар во Русија беше запрен по интервенцијата на претседателот на Белорусија Александар Лукашенко.
По договорот постигнат со посредство на Лукашенко, Пригожин се согласи да го прекине бунтот, да ја напушти Русија и да замине во Белорусија. Набргу потоа, платениците ги напуштија позициите што ги имаа во јужна Русија.
По бунтот, ФБС отвори истрага против Пригожин. Во јули, некои медиуми објавија дека Пригожин и Владимир Путин, рускиот претседател, инаку блиски пријатели, се сретнале по бунтот и дека на средбата било договорено приватната платеничка војска повеќе да не постои.
Пригожин загина во авионска несреќа на 23 август 2023 година, заедно со уште девет патници. Приватниот авион на Пригожин се урна на северозапад, а сите патници загинаа.
Хаос во американскиот Конгрес
2023 година е историска за многу настани и хаос во Конгресот на САД.
Имено, наследникот на Ненси Пелоси како претседател на Претставничкиот дом на американскиот Конгрес, главниот кандидат на Републиканската партија, Кевин Мекарти, беше избран дури по неколкудневни преговори и 15 круга гласање. Ова е прв пат по 100 години да не биде избран спикер во првиот круг на гласање.
Мекарти уште еднаш влезе во историјата, овој пат кога беше сменет од функцијата на почетокот на октомври откако некои од неговите сопартијци се побунија против него, што се случи за прв пат во Америка.
Претставничкиот дом го смени Мекарти како продолжение на конфликтот меѓу неговите колеги републиканци само неколку дена откако беше избегнато затворање на владата во последен момент.
Не беше лесен ниту изборот на неговиот наследник. Мајк Џонсон е избран за претседател на Претставничкиот дом по неколкунеделен хаос и неколку неуспешни кругови на избор на кандидати.
И Бајден и Трамп испишаа историја
Најстарите и најпознатите кандидати за претседателската трка за Белата куќа во 2024 година – актуелниот демократски претседател Џо Бајден и поранешниот американски претседател републиканецот Доналд Трамп – испишаа историја во 2023 година, но не само поради нивната возраст. Кај двајцата во неколку наврати биле пронајдени доверливи документи со ознака „Строго доверливо“.
Против Трамп беа покренати вкупно четири обвиненија поради деловна измама, фалсификување документи и плаќање на поранешна порно ѕвезда за молчење, немири во Капитол на 6 јануари 2021 година и изборна измама.
Три пати се појавуваше пред судот и секој пат се изјасни за невин.
Судењето по четвртиот обвинителен акт е закажано за 04.03.2024 година.
Поднесувањето на првото обвинение против него го означи првиот пат во историјата на САД поранешен претседател да биде обвинет за кривично дело. На почетокот на април, Трамп влезе во историјата бидејќи тој е првиот поранешен или актуелен претседател на САД на кој му се суди поради обвинение или кривична постапка.
Не беше ништо помалку изненадување за Бајден кога, во средината на декември, Претставничкиот дом на САД одобри истрага за отповикување на него, кого републиканците го обвинуваат дека неправилно профитирал од е-бизнис активностите на неговиот син Хантер во странство.
Хантер беше обвинет во септември откако пропадна договорот за признавање вина. Ова е прв случај на кривично гонење на дете на актуелниот американски претседател.
Кон крајот на 2023 година, Трамп доби уште еден удар, кога Колорадо и Мејн донесоа одлука дека тој не може да се кандидира за претседател на Соединетите држави во овие држави поради, како што рекоа, бунт во Капитол на 6 јануари. Околу 15 држави сè уште имаат отворени прашања во врска со подобноста на Трамп за кандидатура, а што ќе се случи понатаму зависи од Врховниот суд на САД.
Нагорно-Карабах повеќе не постои
Војната во Нагорно-Карабах започна на 18 септември 2023 година, кога Азербејџан објави дека започнал „операција од локален карактер“. Тие изјавија дека ги презеле овие мерки „поради систематското гранатирање на вооружените сили на Ерменија, како и поради континуираното минирање на територијата“. Ерменија негираше дека ги поставила мините.
По само 24 часа, војната заврши откако Ерменците се согласија на прекин на огнот и го положија оружјето и да преговараат за реинтеграција во Азербејџан.
Властите на непризнатиот Нагорно-Карабах потпишаа декрет за распуштање на сите институции од 1 јануари 2024 година, кога Нагорно-Карабах престанува да постои. После тоа, ерменските бегалци ја напуштија оваа област и заминаа во Ерменија.
Локалното население, главно од ерменска националност, прогласи независност од Азербејџан во 1991 година и ја основа Нагорно-Карабах, Република која никој не ја призна. Азербејџан и Ерменија водеа неколку војни за тој регион, во кои загинаа десетици илјади луѓе.
Воен удар во Нигер и Габон
На крајот на јули 2023 година, армијата во Нигер изврши државен удар. Портпаролот на армијата, опкружен со други офицери, во живо на националната телевизија објави дека претседателот Мухамед Базум е соборен од власт.
Најавија дека е суспендиран Уставот, како и сите државни институции и затворени се границите на земјата во Западна Африка.
На крајот на август беше извршен воен удар во друга африканска земја… Имено, на 30 август воените офицери објавија дека ја преземаат власта во богатиот со нафта Габон, поништувајќи ги резултатите од спорните избори во таа централна Африка земја во која претседателот Али Бонго Ондимби освои трет мандат и кој беше заробен во неговата резиденција.
Земјотрес во Турција и Сирија
На 6 февруари 2023 година, југоисточна Турција и северна Сирија беа погодени од силни земјотреси кои однесоа повеќе од 59.000 животи. Тие се случиле рано наутро и фатиле голем број граѓани на спиење.
Епицентарот на овие земјотреси со јачина од 7,8 степени, кои беа толку силни што ги израмнија градовите, беше на 34 километри западно од турскиот град Газиантеп.
Ова се некои од најсмртоносните земјотреси во овој дел од светот. Освен во Турција и Сирија, земјотресот предизвика штети и во Израел, Либан и Кипар. Спасувачите од целиот свет пристигнаа да помогнат, барајќи преживеани под урнатините и помагајќи им на настраданите.
И по неколку дена, спасувачите успеале да пронајдат преживеани под урнатините. Меѓу нив беше и 10-годишното девојче од Кахраманмарас кое беше спасено од тимот на Републичката управа за цивилна заштита на Република Српска откако шест дена беше заробено под урнатините.
Шокантни слики го обиколија светот, а една од најнезаборавните е онаа на која таткото Месут Ханчер ја држи раката на својата ќерка под урнатините по земјотресот во Турција.
Разорен земјотрес го погоди и Мароко во септември. Во овој најсилен земјотрес што некогаш го погоди Мароко, со јачина од 6,8 степени според Рихтеровата скала, загинаа 2.497 луѓе, а 2.470 беа повредени.
Катаклизма во Либија
Во септември Либија беше погодена од вистинска катаклизма кога се урнаа две брани во градот Дерма, а водата повлече цели населби во морето и однесе илјадници животи.
Пукањето на браните се случи откако невремето „Даниел“ донесе огромни количества дожд на североистокот од оваа земја.
Заминувањето на Берлускони
Силвио Берлускони (86), кој четири пати беше премиер на Италија, почина во јуни 2023 година на 86-годишна возраст во болница во Милано.
Лидерот на партијата и медиумскиот магнат Напред, Италија, беше примен во болница на почетокот на април поради белодробна инфекција поврзана со претходно неоткриен случај на хронична леукемија.
Последниве години неколку пати беше хоспитализиран. Берлускони, поранешниот сопственик на фудбалскиот клуб Милан, еден од најуспешните во Европа и светот, беше една од најконтроверзните и највпечатливите личности во европската спортска и деловна политика од почетокот на 20-от до 21-от век.
Подморница на смртта
Уште еден настан на кој беа насочени очите на целиот свет ја одбележа 2023 година. Сите го следеа исчезнувањето на подморницата „Титан“ со експедицијата која тргна на обиколка на потонатиот брод „Титаник“ и потрагата по неа.
За жал, сите пет богати патници загинаа во катастрофалната експлозија во Атлантскиот Океан. Сопственикот на компанијата „Ocean’s Gate“ Стоктон Раш, британскиот милијардер и авантурист Хамиш Хардинг, таткото и синот од едно од најбогатите пакистански семејства Шахзада и Сулејман Давуд, како и францускиот истражувач и експерт за „Титаник“ Пол Анри Нарголе, почина.
Масакр на универзитет во Чешка
Масовното убиство што се случи на 21 декември на Карловиот универзитет во центарот на Прага ја шокираше и Чешка и цела Европа.
Вооружениот напаѓач, 24-годишниот студент по уметност Дејвид Козак на универзитетот, уби 14 негови соученици и рани 25 други.
Тој отворил оган врз учениците, а потоа побегнал на покривот пред полицијата каде си го одзел животот. Како што соопшти началникот на полицијата, напаѓачот бил инспириран од сличен масовен напад во Русија, а имал дозволи за носење разни видови оружје, не само пушката од која пукал.
Дополнителен шок за суровоста на Козак е откривањето на телото на неговиот татко во нивната куќа утрото пред масакрот, како и неговото признание во проштално писмо дека неколку дена пред делото убил маж и неговата двегодишна ќерка. Овој масакар е најлошото масовно убиство во историјата на Чешка.
Финска влезе во НАТО
На 4 април 2023 година, Финска беше примена во Алијансата, по што копнената граница меѓу земјите на НАТО и Русија беше двојно зголемена на 2.600 километри.
Финска стана 31-ва членка на НАТО. Оваа земја дели 1.300 километри граница со Русија. Влезот на Финска беше најбрзиот процес на пристапување на нова членка во 74-годишната историја на Атлантската алијанса.
И Финска и Шведска го поднесоа барањето дури во мај 2022 година поради, како што објаснија тогаш, почетокот на војната во Украина.
Индија ја престигна Кина
На почетокот на мај, Индија ја престигна Кина според бројот на жители и на тој начин стана новата најнаселена земја во светот. Во времето кога Индија стана земја со најмногу луѓе, таа имаше 1,425 милијарди жители.
Ова е прв пат од 1950 година Кина да не е најнаселена земја во светот.
42 загинати во судар на воз во Грција
Најголемата железничка несреќа во последните неколку децении ја остави Грција во црно на 28 февруари 2023 година, кога се судрија патнички и товарен воз, при што загинаа 46 лица, а 130 беа повредени.
Несреќата се случила во Темпи кај Лариса, а во моментот на судирот во патничкиот воз имало повеќе од 350 лица. Голем број патници и жртви беа студенти кои по тридневен одмор се враќаа од Атина во Солун.
Велика Британија доби крал
Еден од настаните што ја одбележаа 2023 година беше крунисувањето на британскиот крал Чарлс III во мај. Покрај тоа што е првото правилно крунисување во Обединетото Кралство по 70 години, земјата доби крал, кој ја наследи неговата мајка, кралицата Елизабета Втора по нејзината смрт.
Чарлс ќе остане запаметен како најдолгоочекуваниот наследник во британската историја, откако помина седум децении како прв во редот за тронот.
Ердоган го доби петтиот мандат
Реџеп Таип Ердоган го освои петтиот мандат на претседателските избори во Турција. Овие избори се сметаа за можеби најважните во поновата историја на оваа земја.
Ердоган победи во вториот круг од изборите со 52,14 отсто од гласовите. Ривалот на Ергодан, опозицискиот кандидат Кемал Киличдароглу, освои 47,86 отсто од гласовите.
Претходно, во неколку наврати, митинзите на Ердоган беа одложувани поради, како што објавија медиумите, здравствени проблеми, а Ердоган во вториот круг од изборите влезе заедно со Киличдароглу, бидејќи не успеа да добие повеќе од 50 отсто од гласовите.
Популарноста на Макрон опадна
Популарноста на францускиот претседател Емануел Макрон значително опадна, а поддршката од граѓаните се намали на најнискиот рејтинг на Макрон од 2017 година, кога за прв пат беше избран за шеф на државата.
Милиони Французи насилно протестираа поради неговата одлука да ја намали старосната граница за пензионирање, но и покрај тоа тој не отстапи и тоа беше официјализирано.
Лула по трет пат е на чело на Бразил
Новиот претседател на Бразил, левичарот Луис Ињасио Лула да Силва, положи заклетва во Конгресот на почетокот на 2023 година.
Ова е трет претседателски мандат на Лула да Силва откако помина година и пол во затвор поради обвиненија за корупција кои подоцна беа поништени.
Овие избори беа проследени со големи немири организирани од приврзаниците на Жаир Болсонаро, поранешниот претседател и противкандидат на Лула на изборите.
Столтенберг остана на чело на НАТО
Многу се зборуваше и шпекулираше за шефот на НАТО, а во јули 2023 година беше донесена одлука Јенс Столтенберг да остане на таа позиција.
Ова е четврти пат да му се продолжува мандатот на генералниот секретар на Алијансата. НАТО му го продолжи договорот на Столтенберг до октомври 2024. Претходно се зборуваше за неколку имиња за челната позиција на НАТО и дека на таа позиција може да биде поставена жена, а меѓу фаворитите се споменуваше данскиот премиер Мете Фредериксен.
Падна најбараниот мафијашки бос
Најбараниот мафијашки бос Матео Месина Денара, чиј прекар бил Диаболик, е уапсен по 30 години во бегство.
Последниот шеф на сицилијанската Коза Ностра, како што го нарекуваа, е уапсен во приватна клиника во Палермо каде се лекувал од тумор. Тој беше најбараниот во Италија и меѓу 10-те најпознати, најопасни и најбарани криминалци во светот.
Беше вклучен во најтешките злосторства во последните 30 години. Тој почина на 25 септември во затворската болница.
Русија го суспендираше нуклеарниот договор
Владимир Путин, претседателот на Русија, го суспендираше учеството на Русија во договорот за намалување на нуклеарното оружје „Нов почеток“ потпишан со Америка.
Овој договор ги ограничува стратешките нуклеарни арсенали на двете земји.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
