02.11.2023 Скопје
Минатата година, за прв пат по речиси 170 години, во Шведска не е забележан грабеж на банка.
Со оглед на екстремно насилната природа на организираниот криминал во оваа скандинавска земја, претходната реченица звучи сосема неверојатно. Сепак, одговорот е едноставен – нема смисла да се ограбуваат шведските банки бидејќи нема повеќе готовина во филијалите и трезорите.
Шведска во моментов е најнапредната земја во светот кога се работи за безготовинско плаќање, а шведските банки се предводници на тој тренд.
Цели сектори, како што е јавниот транспорт, веќе воопшто не прифаќаат готовина. Општо земено, постои голема шанса шведските продавници, ресторани, музеи, хотели, разни услужни дејности и јавни институции да не примаат готовина, односно дека клиентот ќе остане без стоки или услуги доколку нема некаква форма на дигитално плаќање.
Дури и даночната администрација нема да прифати никакво плаќање во готовина, што некои го сметаат за апсурдно и се прашуваат зошто владата не сака да ги прифати парите што сама ги испечатила. Единствени институции кои се законски обврзани да примаат готовина при плаќање на партиципација се болниците.
Во неодамнешното истражување спроведено од шведската централна банка, се покажа дека само осум отсто од граѓаните последното купување го платиле со монети или банкноти. Тој процент пред само десет години беше дури 40 проценти.
Дури и постарите, за кои се смета дека тешко ги прифаќаат дигиталните иновации, во голема мера престанаа да користат готовина.
Уделот на луѓе на возраст од 65 до 84 години кои велат дека користеле готовина за последното купување е намален на девет проценти, што е намалување од 16 проценти пред само две години. Се верува дека многу постари граѓани се префрлиле на дигитално плаќање со доаѓањето на пандемијата „Ковид-19“.
Повеќето шведски граѓани никогаш не поседувале поголеми сметки, како што се 500 или 1.000 круни, и честопати немаат поим како изгледаат. Во принцип, сосема е нормално и вообичаено во Шведска да живеете со години без ниту една паричка или сметка во вашиот паричник. Неодамна, физичките, пластичните кредитни и дебитни картички брзо исчезнуваат и се заменуваат со дигитални и мобилни верзии, како и разни други форми на инстант дигитално плаќање.
Вкупната готовина на Шведска денес е приближно 80 милијарди круни или околу седум милијарди евра, но тоа е само малку повеќе од еден процент од вкупната понуда на пари.
Аналитичарите очекуваат дека за околу петнаесет години готовината целосно ќе изумре и дека Шведска, веројатно првата во светот, ќе стане општество без готовина. Готовината се гледа како непотребен трошок и безбедносен ризик, како и постојана цел за фалсификување. Покрај тоа, дигиталните трансакции полесно се контролираат.
Сепак, не сите се ентузијасти за безготовинското општество. Со години се води дебата за тоа дали е легално да се одбие готовината како платежно средство. Иако законот вели дека „банкнотите и монетите издадени од Риксбанк се законско средство за плаќање“, поранешниот главен правен директор на шведската централна банка, Ерик Фрајберг, се залагаше за правото на трговците да одбиваат готовина: „Купувањето во продавници во суштина претставува склучување на договор меѓу две страни“.
Освен правни спорови, има и некои посериозни аргументи за чување на готовината во оптек. Имено, војната во Украина покажа во какви проблеми може да се најде едно дигитализирано општество кога наеднаш ќе згасне струјата и интернетот.
Банкнотите и монетите сè уште служат како резервен систем доколку престанат да функционираат електронските платежни средства.
Сепак, бидејќи помалку Швеѓани плаќаат со банкноти, инфраструктурата поврзана со готовина, како што е бројот на банкомати или возила за транспорт на оклопни банкноти, повеќе не можеше да се справи со ненадејното враќање на готовината.
„Доколку влеземе во кризна ситуација и луѓето мораат повторно да користат готовина, важно е да го задржиме системот за готовина како резервно решение. Во спротивно, ќе имаме општество што не функционира“, изјави поранешниот вицегувернер на Риксбанк, Анри Олсон.
И соседните скандинавски земји го забележуваат трендот на напуштање на готовина, но не го прифаќаат без реакција.
Во Данска постои закон кој вели дека сите продавници со персонал се обврзани да примаат готовина, со одредени исклучоци ноќе. Во Норвешка, владата предлага и заострување на законите за готовина.
Во Шведска со години постои Cash Movement, организација која се бори против исчезнувањето на готовината во јавноста и предупредува дека Шведска не е лидер на трендот, туку дека е оставена сама во екстремната дигитализација на плаќањата.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
