НЕОБЈАВЕНАТА ВОЈНА ВО ЦРВЕНОТО МОРЕ

28.11.2023 Скопје

Битката за надмоќ на морето меѓу Израел и Иран започна во суштина пред четири години.

Војната во Газа донесе нова димензија на таа војна, во која се вмешани јеменските Хути и Соединетите Држави, па серија инциденти, напади со беспилотни летала и истрелување проектили над Црвеното Море ја доведе во прашање безбедноста на морската пловидба низ која десетина од светската трговија ја вршат бродови. Акциониот филм во водите околу теснецот Баб ел Мандеб е продолжение на тензиите кои се закануваат да се прелеат од Појасот Газа на остатокот од Блискиот Исток.

Палестинското знаме се вее на бродот „Galaxy Leader“, закотвен во јеменското пристаниште Ходеида на Црвеното Море, откако специјалните сили на јеменските Хути слетаа на неговата палуба на 19 ноември. Некаде во морето заврши бахамското знаме под кое пловел овој брод на британската компанија, изнајмен на Јапонците.

Командосите го киднапирале бродот бидејќи сопственик е израелскиот тајкун Абрахам Рами Унгар, а акцијата следела набргу откако „Галакси Лидер“ поминал покрај бродот „Бехшад“, пловечки шпионски центар на Иранската револуционерна гарда.

„Очите ни се отворени, постојано гледаме и бараме израелски бродови“, рече водачот на Хутите, Абдул Малик ал-Хути, објаснувајќи дека акцијата против израелската трговска морнарица го имала посакуваниот ефект како неколку дена подоцна во Елијат (или Ум ал -Расраш, како што го нарекуваат Араби), единственото израелско пристаниште на Црвеното Море, закотвен е само еден брод.

Властите во Сана веднаш по почетокот на израелската контраофанзива во Газа воведоа забрана за пловење за израелските бродови, наведувајќи дека поддршката на Палестинците е нивна верска и национална должност.

„Бродовите на сите други земји поминаа низ Црвеното Море без никакви проблеми“, тврдат Хутите.

Во деновите по киднапирањето на „Галакси Лидер“, Израелците со проектили од борбен авион Ф-35 соборија проектил кој леташе од Јемен кон Елиат. Речиси истовремено американскиот разурнувач „Томас Хантер“ собори неколку дронови, кои исто така летаа од Јемен кон Израел.

Акциониот филм во водите на Црвеното Море и околу теснецот Баб ел Мандеб е продолжение на тензиите кои се закануваат да се прелеат од Појасот Газа, по упадот на Хамас во Израел и одмаздничките акции на Израел, на остатокот од Блискиот Исток. Билансот на оваа војна досега е речиси 20.000 мртви во конфликтите околу Појасот Газа и повеќе од 150 во артилериските дуели меѓу Израелците и борците на Хезболах на југот на Либан, додека никој не ги брои загинатите во американските и израелските воздушни напади врз позициите на проирански милиции во Сирија.

Експлозии од Појасот Газа очекувано се слушнаа и во Јемен, па тамошните Хути по една деценија војна со Саудиска Арабија решија да го следат примерот на Хезболах и во знак на поддршка за Палестинците испукаа неколку проектили и лансираа беспилотни летала кон Израел. Попатно, тие соборија американско беспилотно летало „Рипер“ некаде над Црвеното Море и почнаа да патролираат по околните води во потрага по бродови кои на било кој начин може да се поврзат со Израел.

Телевизиско обраќање на воениот портпарол на Хутите, Јахја Саре од Сана, откако Хутите зазедоа израелски брод во Црвеното Море, 19 ноември 2023 година.

„Galaxy Leader“ кој со денови е закотвен во водите на Јемен, сосема случајно беше првиот таков брод. Хутите најавуваат нови акции на нивните командоси, додека Израелците и Американците испратија разурнувачи, корвети и ракетни чамци во Црвеното Море, поставувајќи го теренот за нови конфликти.

Битката за превласт на морињата во регионот на Блискиот Исток започна пред четири години, кога Израел започна кампања со напади врз иранските бродови кои превезуваа нафта и оружје по море за бројни групи кои, секоја на свој начин, се бореше против владата во Тел Авив.

Иран возврати со помалку видливи напади, па во мај 2021 година, неговиот проектил го погоди контејнерскиот брод Лори, сопственост на Израелци. Во овој напад, кој го потврди и израелската армија, нема повредени или сериозна материјална штета. Висината на штетата и начинот на кој беа извршени нападите ги наведоа западните разузнавачки служби да заклучат дека Иранците немале намера сериозно да го оштетат бродот, туку да испратат порака дека можат да возвратат во секое време и каде било.

Израел, од друга страна, ја започна својата серија напади врз иранските бродови со цел да го спречи проширувањето на военото влијание на Техеран и обидите на таа земја некако да ја заобиколи блокадата на извозот на иранска нафта воведена од САД.

Поморскиот елемент на иранско-израелскиот конфликт, според аналитичарите, е само дел од поширокиот фронт што Техеран го смисли во последните петнаесет години со цел да ги вооружи сите милиции и вооружени групи чија цел е уништување на Израел – од Хезболах во Либан, преку бројни групи во Сирија и Ирак, потоа Хутите во Јемен и Хамас и Исламски Џихад во Појасот Газа.

Тел Авив се обиде да ја ограничи оваа иранска тактика со воздушни напади врз пратките со оружје и опрема што беа доставени по копно и воздух во Сирија и Либан, па Техеран беше принуден да пренасочи значителен број пратки кон морето.

„Иран и Израел донесоа тајна војна на отворено море“, рече Хејс Хорајши, тогашен советник во иранското Министерство за надворешни работи.

Хроничарите тврдат дека Португалецот Винсенте Содре, придружникот на Васко де Гама за време на втората експедиција во Индија во 1502 година, бил првиот европски пират што се појавил во регионот што ги поврзува Црвеното Море и Аденскиот Залив. Половина милениум подоцна, Хутите, користејќи беспилотни поморски дронови и домашни мини, донесоа сосема нова димензија на оваа форма на поморска војна.

Иако досега само неколку луѓе загинаа во вакви инциденти, сериозен број бродови беа оштетени, а во една прилика привремено беше затворено и пристаништето Џеда, едно од најголемите саудиски пристаништа на Црвеното Море.

Најголем број напади на Хутите со беспилотни поморски дронови беа извршени помеѓу јануари 2017 и јуни 2021 година, кога танкери и трговски бродови беа цел на јеменската морнарица Хути во 24 наврати. Во две акции цел биле нафтени инсталации. Без последици помина нападот врз американскиот разурнувач „Мејсон“, кој во октомври 2016 година собори крстаречка ракета истрелана кон него од Јемен, со три проектили. Втората ракета истрелана од Хутите експлодираше во морето недалеку од американскиот воен брод.

Во нападите на други бродови, Хутите се движеа од пристаништата Ходеида и Салиф вооружени со поморски дронови, беспилотни летала, рачни фрлачи и мини.

Во јули 2021 година, во Арапското Море, три беспилотни летала го гаѓаа бродот „Улица Мерсер“, на чија палуба загинаа двајца членови на екипажот, Романец и Британец. Причина за нападот, како и во случајот со „Galaxy Leader“, бил фактот што сопственикот на бродот бил Израелец. Американската морнарица извесно време шпекулираше кој навистина стои зад овој напад, па во конкуренција на Хутите и Иран се одлучија за властите во Техеран.

Овој заклучок во голема мера го поддржа Иран, кој преку своите медиуми на арапски јазик објави дека нападот на „Улицата Мерсер“ е одговор на серијата израелски напади на аеродромите во Сирија.

Во април 2020 година, единица на израелски поморски командоси се прикраде на иранскиот трговски брод „Савиз“ и прикачи неколку експлозивни полнења на трупот. Половина час подоцна, бродот го потресе најмалку една експлозија, а од неговиот труп извира чад. Властите во Тел Авив не го коментираа овој инцидент, но американски медиум, повикувајќи се на американски извори, објави дека Израелците час и половина по нападот го известиле Вашингтон дека тоа го направиле нивните сили.

Една година подоцна, американски извори објаснија дека оваа акција на израелските специјални сили била одложена извесно време за да му се даде време на американскиот носач на авиони Двајт Ајзенхауер, кој бил во близина, да се оддалечи 200 милји од местото на експлозијата.

„Савиз“ бил нападнат затоа што Мосад и американските разузнавачки служби оцениле дека овој брод регистриран како товар е всушност шпионски центар преку кој Иранската револуционерна гарда собира податоци и пресретнува комуникации.

Властите во Техеран тврдеа дека во овој инцидент нема повредени, а „Савиз“ е само малку оштетен. Недолго по нападот, се појавија фотографии на кои се гледа како чад извира над иранскиот брод.

Од 2019 година, израелските командоси нападнале најмалку десет бродови со ирански товар, додека ирански извори тврдат дека тој број е двојно поголем. Повеќето од тие бродови превезувале гориво во Сирија, додека два, вклучувајќи го и „Шахр-е Корд“, оштетен од експлозив во април 2021 година, наводно превезувале воени материјали во Сирија.

Револуционерната гарда возврати една година подоцна, со напад на израелскиот брод „Хелиос Реј“, кој превезуваше германски автомобили во Кина. Иранскиот глисер го стигнал бродот во Ормускиот теснец, командосите прикачиле експлозив на трупот и се оддалечиле, така што 20 минути подоцна две експлозии направиле дупки во трупот на еден метар над површината на морето.

Во текот на есента и зимата, уште неколку бродови беа нападнати во Црвеното Море на ист начин, а за виновници беа прогласени Хутите, кои не ги објавија овие инциденти.

Институтот, кој работи под покровителство на американската морнарица, објави студија пред три години во која ја опишува „новата, агресивна стратегија на Техеран во напорите, кога е потребно, целосно да го запре бродскиот сообраќај во Ормутскиот Теснец и Црвеното Море“. Ваквата акција, според американските експерти, би имала драматични последици за поморските патишта од клучно значење за западните економии, па Американците, Французите, Британците, Јапонците и Италијанците веднаш го зајакнале своето воено присуство во Џибути, на влезот во Црвеното Море.

Кога ајатолахот Али Хамнеи ја нагласи важноста од поголемо единство и координација меѓу „силите на отпорот“ во јуни оваа година, тој го стави Појасот Газа во самиот центар на идните настани, додавајќи на тоа неопходноста од обединување со Западниот Брег.

Веднаш потоа, мрежа на медиуми и интернет портали поврзани со Иранската револуционерна гарда почна да укажува на можноста за војна на повеќе фронтови против Израел, наведувајќи дека клучните битки ќе се водат на палестинските територии, но дека не помалку значајни конфликти ќе избие низ целиот регион.

Заменик-шефот за операции на Револуционерната гарда, генерал Абас Нилфорушан, еден месец пред почетокот на операцијата на Хамас во Израел, гласно размислуваше за потребата од воспоставување интегриран команден систем на „силите на отпорот“. Во суштина, ова значеше дека Иран е подготвен за обемна подготвителна кампања што ќе резултира со формирање на координативен центар способен да управува со војна против Израел на повеќе фронтови.

Новиот ирански пристап се објаснува како одговор на израелската стратегија „кампања меѓу војните“, со која Тел Авив ги држи потенцијалните непријатели под постојан притисок, кој повремено, како на пример пред две години, исто така во Газа, избива во пократок отворен конфликт.

Идејата за заедничка команда на неколку антиизраелски фронтови му се припишува на генералот Касем Сулејмани, кој беше убиен од Американците во напад со дрон во Багдад на почетокот на 2020 година. Главните улоги во овој конфликт се поделени меѓу Револуционерната гарда и Хезболах, кои имаат задача да ги обучуваат и опремуваат идните сили, а излегува дека инаку спротивставените шиитски фракции во Ирак наоѓаат заеднички јазик.

Западните разузнавачки служби дури шпекулираат дека од смртта на генералот Сулејмани, првиот човек на Хезболах, Хасан Насрала, го презеде водството во овој проект: тој наводно е повлијателен од командантот на Револуционерната гарда, Есмаил Кани.

Во рамките на овој систем на команда, Бејрут, засега, е избран како место за собирање на командантите на различни милиции, вклучително и Хутите, додека директни командни центри се доделени на Хамас и Исламскиот џихад во Појасот Газа и на Шиитските милиции во Ирак, кои во последните месеци се претставуваа како „Исламски отпор во Ирак“ и кои ја презедоа одговорноста за серијата напади врз базите каде што се стационирани американски војници.

Опкружувањето на Израел, како што беше замислен тој план, ќе има четири главни фронта – Појасот Газа, Западниот Брег, јужен Либан и Голанската висорамнина, но и донекаде споредна улога на Хутите во нарушувањето на трговските патишта на Црвеното Море.

Иран гради носач на беспилотни летала, тврдат американски извори, повикувајќи се на анализа на фотографии од реконструкција на трговски брод на доковите на бродоградилиштето во Бандар Абас, иранското пристаниште во Персискиот залив. На почетокот на годината беше објавено дека на палубата на поранешниот контејнерски брод е поставена писта, со што започна последната фаза на претворање на овој брод во платформа за лансирање ирански беспилотни летала.

Иран на тој начин и се приклучи на Турција, која по американската одлука да ја блокира испораката на борбени авиони Ф-35, реши брзо да го препакува носачот на авиони и најголемиот воен брод во историјата на морнарицата на земјата, „Анадолу“, во носач на беспилотни летала, што предизвика речиси панична реакција од страна на Атина.

Турските и иранските беспилотни летала станаа особено популарни по серијата успешни акции за време на војната во Украина, па двете земји решија да развијат верзии кои ќе можат да се лансираат од бродови.

Новиот ирански брод го доби името „Шахид Махдави“, по припадникот на Револуционерната гарда кој беше убиен во конфликт со Американците во 1987 година. Според иранската верзија на настаните, Махдави бил мачен пред да умре во американско заробеништво. Датумот кога тој беше убиен, 8 октомври, подоцна беше прогласен за Ден на морнарицата на Револуционерната гарда.

Бродот именуван по Махдави, кога ќе заврши модернизацијата, ќе може да носи борбени хеликоптери и беспилотни летала, додека по рабовите на палубата веќе се поставени противвоздушни пушки. „Шахид Махдави“ е долг 240 метри, исто колку и турскиот „Анадолу“ или јапонските носачи на авиони „Изумо“ и „Кага“.

Критичната фаза од модернизацијата на најголемиот ирански воен брод се совпадна со маневрите на американската и израелската борбена авијација, кои на почетокот на годината во неколку наврати вежбаа „напади на цели длабоко на непријателска територија“.

Овој опис го користеа израелските власти за да избегнат директно идентификување на Иран како можна цел на вежбите, за време на кои F-35 накратко полетаа во иранскиот воздушен простор. Иранците ниту ја потврдија ниту ја демантираа оваа информација, но набрзо почнаа големи маневри на беспилотни летала, при што беа тестирани повеќе од 150 беспилотни летала за 48 часа.

Во исто време со наводниот упад на израелски авиони во иранскиот воздушен простор, Тел Авив вежбаше напади врз цели во Иран и напади врз бродовите на таа земја во Црвеното Море. За време на тие вежби израелски подморници ги придружуваа иранските бродови „Бехшад“, „Јамаран“ и носачот на хеликоптери „Хингам“. Бехшад беше регистриран како товарен брод, но разузнавачките агенции, вклучително и Мосад, тврдеа дека станува збор за шпионски брод. „Бехшад“ вплови во Црвеното Море недолго откако неговиот претходник „Савиз“ беше онеспособен во акцијата на израелските командоси во април минатата година.

Меѓутоа, војната во Газа донесе нова димензија на поморската војна меѓу Иран и Израел, а низата инциденти, напади со беспилотни летала и лансирање проектили преку Црвеното Море ја доведоа во прашање безбедноста на пловидбата во морето што се протега од Баб ел Мандеб на југ до Суецкиот канал на север.

Околу 620 милиони луѓе живеат околу поморската рута на Црвеното Море, низ која минува една десетина од вкупната светска трговија, но се очекува дека во следниот четврт век бројот на жители би можел да се удвои и дека бруто националниот производ на оваа регионот, исто така, би можел драматично да скокне – од сегашните 1,8 на 6,1 трилиони долари.

Но, денес, сепак, африканските и арапските брегови на Црвеното Море се во голема мера целосно неразвиени, без инфраструктура и значајни пристаништа. Ова го зголемува ризикот од конфликти и политичка нестабилност.