18.11.2023 Скопје
Фосилните горива ја поттикнаа индустриската револуција и економскиот успех на многу земји. Но, согорувањето на нафта, гас и јаглен произведува стакленички гасови кои ја загреваат атмосферата и ја искривуваат климата.
Напредните индустриски нации историски најмногу придонеле за климатската криза предизвикана од човекот, бидејќи толку долго согорувале фосилни горива за да ги развијат своите економии.
И многу аналитичари, активисти и шефови на држави во земјите со ниски приходи тврдат дека големите историски емитери како САД и Европа треба во голема мера да ја платат сметката за климатските промени.
Една од идеите зад финансирањето на климатските промени е да се поддржат земјите во развој да ги насочат нивните економии од фосилните горива што ја уништуваат климата. Друга е дека богатите нации треба да им помогнат на посиромашните најтешко погодени од глобалното греење да се прилагодат на променливата клима.
Овие идеи беа централни во глобалните климатски преговори во некоја или друга форма од Светскиот самит за климата во Рио де Жанеиро во 1992 година.
Но, финансирањето на климата е можеби најчесто поврзано со ветувањето дадено од страна на индустријализираните земји на самитот на ОН за климата во 2009 година во Копенхаген дека ќе собира 100 милијарди долари (95 милијарди евра) годишно до 2020 година. Во 2015 година во Париз, делегатите се согласија да продолжат да ја плаќаат оваа сума годишно до 2025 година и потоа поставија нова бројка.
За да се имплементира ветувањето од 100 милијарди долари, индустријализираните земји првенствено издвојуваат јавни средства, но сè повеќе сакаат да соберат готовина преку приватни инвестиции.
Јавните средства од земјите донатори заземаат најголем дел од финансирањето за климата. Околу половина од ова тече билатерално од донаторот до државата примател, главно во форма на развојна помош. Другиот дел се мултилатерални пари, што значи дека повеќе држави даваат пари на повеќе други држави.
Овие пари доаѓаат или од климатски програми што се водат преку мултилатерални банки, како што се Светската банка и Африканските и азиските банки за развој. Или парите се доделуваат преку мултилатерални климатски фондови.
Најистакнат е Зелениот климатски фонд (GCF). Нејзините ресурси се наменети и за мерки за забавување на климатските промени, како што е проширувањето на обновливите извори на енергија, и за прилагодување на екстремните временски услови и други влијанија на планетарното загревање.
До денес, земјите донатори ветија околу 20 милијарди долари. Досега, 12,8 милијарди долари се одобрени за проекти, а 3,6 милијарди долари веќе се потрошени за конкретни програми.
Најголем дел од проектите се во Африка и Азија, но има и во Латинска Америка, Карибите и Источна Европа. На секои четири години, земјите донатори се очекува да го надополнуваат фондот.
Нешто помалку од половина од парите се дадени во форма на поволни заеми, а втората половина како директни грантови кои државите приматели не мора да ги враќаат.
Друг фонд кој добива пари од залогот од 100 милијарди долари е Фондот за адаптација. Тоа е релативно мал фонд со пари без фиксни циклуси на надополнување – земјите донатори плаќаат секогаш кога можат или сакаат.
Неговата цел е да поддржи проекти кои им помагаат на земјите да се прилагодат на последиците од климатската криза. Тоа може да бидат мерки против поплави, на пример, или садење култури отпорни на топлина.
Земјите во развој ги добиваат парите како субвенција наместо заем. Ова е поволно бидејќи акцијата за адаптација обично не носи никаков профит, за разлика од мерките за заштита на климата, како што се изградбата на турбини на ветер или соларни панели кои произведуваат електрична енергија што може да се продаде.
Овој фонд за најмалку развиените земји (LDCF) ги покрива 46-те најсиромашни нации во светот. Работејќи исклучиво со грантови, кои не мора да се враќаат, тој е наменет за финансирање на итна климатска адаптација.
Досега, LDCF има финансирано повеќе од 360 проекти, во вкупна вредност од околу 1,7 милијарди американски долари.
Бројките од Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) покажуваат дека само околу 83 милијарди долари се слеале во меѓународното финансирање за климата во 2020 година.
„На почетокот, 83 милијарди долари звучат како огромна сума на пари, но потребите на посиромашните земји во глобалниот југ се многу подалеку од тоа“, рече Јан Ковалциг, службеник за климатски промени и климатски политики во Оксфам Германија.
„Знаеме од студиите дека трошоците за само прилагодување на климатските промени во овие земји ќе надминат 300 милијарди долари годишно до 2030 година. И тоа не ги вклучува трошоците за ублажување на климата во тие земји“, рече тој.
Дури и оваа бројка од 83 милијарди долари е украсена, според меѓународните развојни организации. Оксфам пресметува дека во 2020 година била обезбедена максимум околу 24,5 милијарди американски долари вистинска помош за климата.
Тоа е затоа што многу проекти кои се официјално наведени би имале мало влијание врз климата, вели Оксфам.
„Покрај тоа, индустријализираните земји кредитираа многу заеми на нивното ветување од 100 милијарди долари“, рече Сабине Минингер од германската хуманитарна организација Леб за светот. Земјите во развој би морале да ги отплатат овие заеми.
Отплатата го зголемува товарот на долгот на посиромашните земји во глобалниот југ, додаде Ковалциг од Оксфам – „се за кризата за која тие придонесоа малку или ништо“.
Со децении, земјите во развој, новоиндустријализираните и индустријализираните земји се расправаа за тоа кој треба да плати за загубата и штетата предизвикана од климатската криза – вклучително топлотните бранови и сушите кои ги уништуваат посевите или ги прават областите на земјиште непогодни за живеење. Земјите во развој сакаат дополнителни средства за оваа намена.
Земјите донатори стравуваат дека може да бидат тужени за отштета надвор од опсегот на меѓународното финансирање за климата, рече Ковалциг.
Тие сакаат да платат и економски силните економии во развој, како што е најголемиот светски загадувач на CO2 Кина. Досега, многу прашања остануваат неодговорени кога станува збор за загуба и штета, додаде Ковалциг.
Глобалниот штит против климатски ризици беше лансиран во 2022 година на COP27 од страна на индустријализираните земји Г7 и V20, група од околу 70 земји особено изложени на ризик од климатските промени.
Штитот издвојува однапред одредена сума пари што треба брзо да се исплати во пресрет на климатската катастрофа. Досега во фондот се слеаа повеќе од 210 милиони евра, а Германија обезбеди околу 170 милиони евра.
Штитот може да влезе кога нема друга помош, рече Ковалциг. Исто така, го финансира осигурувањето од климатски ризик, кое малите земјоделци можат да го искористат за да се осигураат од неуспех на културите, на пример.
Сепак, развојните организации тврдат дека осигурувањето од климатски ризик не е секогаш вистинската алатка за справување со климатските катастрофи. Тоа е затоа што полисите за осигурување генерално покриваат релативно неверојатни настани што предизвикуваат голема штета. Но, таквата штета не е малку веројатна во светот што се загрева. Тоа дефинитивно ќе се случи, изјави Ковалциг.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
