22.11.2023 Скопје
Растителни семиња од целиот свет се чуваат длабоко во вечниот мраз на Арктикот. Но, тој свод е загрозен не само од климатските промени, туку и од геополитичките конфликти ширум светот.
„Добивме 60 кутии од 15 вида семиња ширум светот“, вели Асмунд Асдал. „Тие се запечатени и сега ги скенираме во безбедносниот систем на аеродромот за да се увериме дека содржат само семиња“.
И во ова ладно утро, Асдал возеше до аеродромот во најсеверниот град во светот, Лонѓербиен, кој се наоѓа на околу 1.500 километри од Северниот Пол. Денешната мисија на тој чувар на „Глобалниот свод за семиња“ е да заклучи 12.000 вредни дупликати семиња од Африка длабоко 130 метри во Арктичкиот свод за семиња.
Таму, на минус 18 степени во вечниот мраз на Свалбард, ДНК на растенијата е зачувана за идните генерации веќе 15 години. Сега во трезорот има 1,2 милиони примероци од целиот свет: сорго, пченица, грав, пченка…
До норвешкиот биолог Асдалом, до рендген апаратот на аеродромот стои Мајова Олубиџи. Тој е претставник на Националниот центар за генетски ресурси и биотехнологија од нигерискиот град Ибадан.
„Значи, еве ме, илјадници километри од Ибадан и моите полиња“, вели тој.
„Ова е навистина голем ден за мене, пресреќен сум“, додаде тој.
Нигерискиот научник со себе донесе грашок, основна храна на милиони Африканци.
Неговиот колега од Замбија, Грајбил Мункомбве, кимнува со главата во знак на согласност додека става кутии со семиња на подвижна лента. Тие содржат семиња од јужна Африка: сорго, грав и ориз, „растителен материјал што нашите фармери го користеле со генерации, не само како храна, туку и за медицински и културни цели“.
„Фактот што овие семиња сега ќе се чуваат овде за нас значи зачувување на нашето национално наследство“, рече Мункомбве.
„Ако нешто лошо се случи дома, можеме да се потпреме на дупликатите што ќе се чуваат овде“, додаде тој.
Кога ќе стигне до сводот за семиња на ридовите над Лонѓербиен опкружен со напуштени рудници за јаглен, Грајбил Мункомбве ја закопчува својата дебела зимска јакна. Температурната разлика меѓу Лусака каде што работи и Свалбард денеска е 36 степени.
Во меѓувреме, Асмунд Асдал го отклучува сефот со комбинација од бројки: „Па еве сме“. Тој ја повикува групата научници кои се собраа околу влезот да погледнат во сефот.
„Сметам дека е фасцинантно што банките за семиња од целиот свет ни веруваат и ни ги испраќаат своите семиња“, вели 66-годишниот биолог и агроном.
„И постојано доаѓаат нови. Тие знаат дека ние многу добро се грижиме за нивниот материјал овде“, додава тој.
Штефан Шмиќ е извршен директор на „Global Trust Fund for Crop Diversity“, скратено „Crop Trust“, со седиште во Бон, Германија. Оваа организација поддржува цела мрежа на банки за гени кои ја зачувуваат биолошката разновидност во нивните региони. Меѓу нив се африканските банки во Замбија и Нигерија, како и во Гана, Кенија и Етиопија.
Современото земјоделство се потпира на одбрани сорти и култури. Сепак, генетската разновидност на оригиналните растенија е загрозена и може да исчезне. Со цел да се справиме со предизвикот на глобалните климатски промени, оваа разновидност ќе биде потребна во годините што доаѓаат, првенствено затоа што дивите роднини на култивираните растенија се поотпорни.
Или, како што вели Шмиќ: „Во време на климатски промени, не можеме да дозволиме големи количини од оваа генетска разновидност да бидат изгубени засекогаш“.
Експертите во трезорот првпат се соочија со последиците од климатските промени во 2016 година, кога невообичаено силен дожд предизвика вода да влезе во предтунелот на херметички затворениот свод. Оттогаш се преземени дополнителни безбедносни мерки за да се избегне каква било опасност за семињата.
„Сефот сега е побезбеден од кога било“, убеден е неговиот чувар Асмунд Асдал. Само, дали е навистина така? Климатски промени, кризи, катастрофи…
Не се само климатските промени што ја загрозуваат уникатната растителна разновидност лоцирана во вечниот мраз на Свалбард. И ботаничарите и биолозите со голема загриженост ги следат растечките геополитички потреси во светот. Неодамна, важна банка за семиња во Алепо, Сирија, беше уништена во војната, а сега е одложено складирањето на примероците од Ерменија поради последните политички тензии во таа земја.
Кулдеп Синг од индискиот Меѓународен институт за истражување на култури за полусуви тропски предели (ICRISAT), исто така, тргна на долго патување до норвешкиот Арктик.
„Покрај климатските промени, политичката нестабилност е особено штетна за генетската разновидност“, вели тој.
Затоа војната на Блискиот Исток е толку заканувачка: “Ние ја набљудуваме многу внимателно. Израел, на пример, има извонредна банка на семиња. Ако нешто се случи таму, би можеле да ја изгубиме целата таа понуда”, предупредува Синг.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
