16.10.2023 Скопје
Светот никогаш не бил позадолжен како во последните неколку години, од почетокот на пандемијата. Иако нивото на долгот како дел од БДП се стабилизираше од 2020 година, ова е првенствено резултат на економското закрепнување во 2021 и 2022 година, наместо на реалното раздолжување.
Ситуацијата не е насекаде иста, па Кина продолжи да се задолжува и по пандемијата. Земјите во развој со ниски приходи одржуваат релативно ниско ниво на задолженост, но многумина имаат проблеми со враќањето на долгот и запаѓаат во должнички кризи бидејќи дури и умерените нивоа на задолженост се неодржливи за нив.
Во САД и ЕУ, високата инфлација им помогна на земјите да го намалат јавниот долг бидејќи приходите на државните буџети се зголемија. Но, на глобално ниво, сите региони во светот се многу позадолжени отколку што беа, на пример, во 90-тите години на минатиот век.
Во 2022 година вкупниот долг на ЕУ изнесуваше 254 отсто од БДП, дури 77 отсто поени повеќе од просекот во 90-тите години на минатиот век. Вкупниот долг на САД изнесува 274 отсто, 85 процентни поени повеќе отколку во 90-тите.
Рекордер е Кина, која со ниво на долг од 272 отсто од БДП речиси се изедначи со САД и го надмина релативниот долг на ЕУ. Во 1990-тите, нејзината вкупна задолженост (јавен + приватен долг) беше помала од учеството на приватниот долг во САД и ЕУ.
Една од главните економски и политички теми во САД годинава беше јавниот долг. Ова не е без причина, бидејќи просечниот јавен долг во 90-тите беше 66 отсто од БДП, а во пандемијата 2020 година порасна на огромни 134 отсто од БДП.
Оваа година САД го надминаа максимално дозволениот законски износ на долг, т.н. плафонот на долгот, а дополнително задолжување не беше можно. Поради ова, мораше да се спроведат вонредни мерки за сервисирање на долгот за да се избегне банкрот, што беше можно само до 6 јуни.
Границата на долгот е горната граница на вкупниот износ на пари што е законски дозволено да се позајмуваат во САД за финансирање на владата и сервисирање на стари долгови. Бидејќи САД во огромното мнозинство на години трошат повеќе пари отколку што имаат во државниот буџет, долгот се акумулира и постојано расте.
По активни преговори меѓу републиканците и демократите, во кои првите бараа да се ограничи јавната потрошувачка за да се намали растот на јавниот долг, законот за зголемување на плафонот на долгот беше донесен само четири дена по стечајот.
Во апсолутна смисла, САД во моментов должат повеќе од 33 трилиони долари. Од крајот на 2019 година до денес долгот порасна од 23 милијарди на повеќе од 33 милијарди, т.е. повеќе од 40 отсто од сегашниот долг на САД е создаден за помалку од четири години.
Во 1990-тите, ЕУ беше во просек исто толку задолжена како и САД во однос на јавниот долг (67 проценти од БДП), но приватниот долг (компании и граѓани) беше помал (110 проценти од БДП на ЕУ, 123 проценти од САД). До пандемијата во 2020 година, јавниот долг растеше побавно, на 99 отсто од БДП наместо 134 отсто, како во САД.
Но, разликите меѓу членките на ЕУ се многу големи. Земјите како Италија, Франција, Грција, Шпанија и Португалија имаат јавен долг поголем од 100 отсто од БДП, додека земјите како Шведска, Данска, Чешка, Полска и Германија се помалку задолжени, со јавен долг помал од 70 отсто од БДП .
Високо задолжените земји како Италија, кои со децении водат политика на висока јавна потрошувачка и долг, се најдоа во неволја по пандемијата бидејќи имаа многу помалку простор од ниско задолжените земји да ја стимулираат својата економија.
Германија, неприкосновен мотор на економијата на целата ЕУ и земјата одговорна за речиси четвртина од вкупниот БДП и една третина од вкупниот извоз надвор од ЕУ, економски забавува. На почетокот на оваа година едвај беше избегната техничка рецесија, а прогнозите за 2024 и 2025 година не се оптимистички.
ЕУ е многу повеќе погодена од војната во Украина отколку САД и Кина, пред се поради губењето на евтините извори на енергија и нивното заменување со поскапи извори на енергија од други извори. Одвојувањето на енергијата е успешно спроведено, нема недостиг, а цената на гасот е стабилизирана на нивото пред војната во Украина, но цената на енергијата е многу поголем проблем за ЕУ отколку за САД, поради фактот што дека му недостигаат енергетски суровини.
Во Кина, кризата со недвижностите сè уште трае, деновите на годишен раст на БДП од 10 или повеќе проценти одамна поминаа, а демографската ситуација се влошува.
Во 1990-тите, вкупниот јавен и приватен долг на Кина беше многу помал од оној на САД и ЕУ, но до 2022 година, вкупниот долг речиси се изедначи со САД како дел од БДП и ја надмина ЕУ.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
