КОЛКУ НАВИСТИНА СЕ СИРОМАШНИ СИРОМАШНИТЕ?

24.10.2023 Скопје

Стапката на екстремна сиромаштија во светот е намалена од 1990 година. Успесите се забележани првенствено во Кина и Индија. Сепак, дали е навистина така? Колку се веродостојни податоците на Светска банка? А, што значи да се биде сиромашен?

Леб, десет јајца или гуми за џвакање – во Германија не можете да купите многу за околу две евра. Едно возење со јавен превоз чини повеќе од две евра. Исто како, да речеме, пакување тампони. А точно две евра (или 2,15 американски долари) е границата што дефинира кој е екстремно сиромашен – а кој не. Според дефиницијата на Светска банка, оние луѓе кои имаат помалку пари на располагање се екстремно сиромашни.

Откако Светска банка почна да собира податоци за сиромаштијата низ светот во 1990 година, бројот на луѓе кои живеат во екстремна сиромаштија значително се намали. Во 1990 година, според Светската банка, околу две милијарди луѓе живееле во екстремна сиромаштија, а во 2019 година ги имало 648 милиони. Од 2020 година, пандемијата на коронавирус резултираше со влошување на ситуацијата. На глобално ниво, бројот на екстремно сиромашни луѓе е зголемен за околу 70 милиони.

Во меѓувреме, ситуацијата повторно изгледа малку подобра. Во 2023 година ќе бидат регистрирани околу 690 милиони екстремни сиромашни, што е приближно на нивото кое преовладуваше пред пандемијата, според Светската банка.

Така, беа потребни три години за да се достигне слично ниво на сиромаштија што преовладуваше пред короната. Со други зборови – светот изгуби три години во борбата против сиромаштијата.

Развојот на состојбата со (екстремната) сиромаштија покажува дека оваа борба е многу полесна во земјите со повисоки и средни примања. Во нив, стапката на сиромаштија, благодарение на обемните програми за социјална помош, падна веќе во 2020 година. Во земјите со пониски до средни примања, борбата трае подолго, таму стапките на сиромаштија што беа актуелни пред пандемијата беа забележани дури во 2022 година.

Лоша е ситуацијата во оние земји каде што преовладуваат ниски примања, односно каде има конфликти, каде има насилство или каде што има нестабилност. Во тие земји, сегашните стапки на сиромаштија во овој момент се сè уште повисоки од оние што беа регистрирани пред појавата на Ковид. Во некои од овие земји, стапката на екстремна сиромаштија дури се зголемува.

„Стапката на сиромаштија во светот навистина опадна од 1990 година, но не во сите региони во светот“, вели Себастијан Волмер од Универзитетот во Гетинген.

Волмер истакна дека падот на глобалната стапка на сиромаштија во голема мера може да се припише на Кина и Индија.

„Кина е земја со големо население, овој факт има неверојатно големо влијание врз податоците за сиромаштијата на Светска банка“, вели професорот Волмер.

„Кинезите постигнаа огромен напредок“, додава Рајнер Тиле од Институтот за светска економија (IfW) во Кил.

Од 1990 до 2015 година, Кина успеа да ја намали стапката на екстремна сиромаштија од 60 на 6 отсто, вели Тиле. Тој забележува дека големи успеси во борбата против екстремната сиромаштија се забележани и во другите азиски земји.

Ситуацијата е сосема поинаква во Африка. Помеѓу 1990 и 2019 година, стапката на екстремна сиромаштија на тој континент навистина се намали од 50 на 23 отсто, вели Тиле: „Но, поради растот на населението, ние во Африка денес, кога ги гледаме апсолутните бројки, всушност имаме повеќе сиромашни луѓе од во 1990 година“. Ситуацијата е особено лоша во многу земји јужно од Сахара.

Има одредени сомнежи и за квалитетот на податоците за стапката на сиромаштија. Светската банка соопшти дека сегашните бројки треба да се земат со одредена доза на претпазливост, имајќи предвид дека многу земји дури и не собирале податоци за време на пандемијата.

Овие податоци Светска банка ги добива од државните статистички институти кои ги евидентираат, а потоа ги испраќаат информациите до Светска банка. Како се собираат податоците? Со помош на репрезентативен статистички примерок, се спроведува анкета меѓу одреден број домаќинства, луѓето се прашуваат колку се високи нивните приходи, односно колку трошат, а врз основа на количината на собрани податоци, стапката на сиромаштија е се проценува.

Што се однесува до самиот метод, тој пристап е сосема во ред, според Тиеле.

Светска банка има развиено добри стандарди во ова прашање. Но, прашањето како овие стандарди се спроведуваат во пракса во самите земји е под знак прашалник. И ова особено важи за оние земји чиј поредок е кревок, земји каде нивните влади немаат голем капацитет за таква работа.

Проблеми постојат, на пример, во ситуацијата кога неписмените лица во руралните домаќинства се прашуваат за нивните приходи и расходи во последните 12 месеци.

„Домаќинствата кои сами произведуваат храна за членовите на своето семејство често немаат поим колку е вредно тоа што го произведуваат“, вели Тиле.

Во Кина, податоците за стапката на сиромаштија понекогаш се користат стратешки, забележува Тиле.

Синологот Ханс Кинер од Универзитетот во Минхен е нешто појасен: „Не можете да ги потврдите податоците, тие се дел од официјалната кинеска статистика. Колку може да им се верува? Тоа, како што знаеме, е сомнително“.

Испрашувањето на луѓето во Кина секогаш е придружено со одреден политички притисок, додава тој.

„Оние кои анкетираат во своите одговори кажуваат што всушност би сакале да слушнат официјалните тела. И, исто така, се поставува прашањето дали собраните податоци последователно се коригираат, односно се „фризураат“, додава Кинер.

Успесите во борбата против екстремната сиромаштија дополнително се релативизираат затоа што во Индија и Кина многу луѓе ја преминаа границата на сиромаштија од 2,15 долари дневно, „но секако дека од наша гледна точка се сè уште сиромашни“, нагласува Тиле.

Во меѓувреме, многу луѓе имаат на располагање можеби три или четири долари дневно, но и тоа сепак може да се нарече живеење во сиромаштија, вели тој. Ако се земе поголема сума потребна за живеење, што не би се дефинирало како живеење во сиромаштија, тогаш успесите во Кина повеќе нема да изгледаат толку спектакуларни, смета Тиле.

Критики има и во однос на дефиницијата за екстремна сиромаштија. Себастијан Волмер тврди дека некои региони во Кина сега се толку развиени што 2,15 долари на ден веќе не се доволни за опстанок.

И дури и ако таа сума беше доволна, не се работи само за обичен опстанок, забележува Волмер. Основата на извештајот за сиромаштијата на Светска банка, во кој границата е дефинирана на 2,15 долари, се заснова на претпоставката дека на едно лице му требаат 2.100 калории дневно, тој вели: „И тоа е многу проблематично. Луѓето не можат да живеат само со толку многу калории“.

Истражувачкиот тим на Волмер од Универзитетот во Гетинген неодамна пресмета колкава би била стапката на сиромаштија доколку не се земе предвид само потребниот број калории, туку и ако храната е здрава, односно ако храната ги содржи потребните хранливи материи: „Користејќи го овој метод, ние Дојдете до податокот дека многу повеќе луѓе живеат во сиромаштија отколку што покажува методот што го користи Светската банка за да го пресмета“.

А во ова сознание се вклопува и лошата вест на Обединетите нации во јули годинава, според која се зголемува бројот на луѓе кои гладуваат во светот. Околу 753 милиони луѓе, односно речиси една десетина од сегашната светска популација, имале премалку на располагање храна во 2022 година, според извештајот на ОН. На овие луѓе им недостасуваат калории и важни хранливи материи.

„Стапката на сиромаштија ќе продолжи да опаѓа“, смета Тиле, „додека не се појави нова пандемија“. Но, таа стапка ќе паѓа побавно, додава тој. „Елиминирање на сиромаштијата на нула до 2030 година нема да биде можно“, убеден е истражувачот од Кил.