24.10.2023 Скопје
Две недели по конфликтот предизвикан од ужасниот терористички напад врз Израел на 7 октомври, време е да се направи преглед на она за што се залага ЕУ и што прави и што би можела да направи во иднина за да помогне во ослободувањето на заложниците, да ги заштити цивилите, да спречи регионални прелевања и да работи на праведен и траен мир.
„Пред две недели, во сабота на 7 октомври, се надевав дека ќе имам мирен ден по патувањето во Украина, каде што одржуваме неформален Совет за надворешни работи на ЕУ. Но, рано наутро дојде веста за терористичкиот напад на Хамас врз Израел и за убиството на многу израелски цивили во близина на Газа. Имав слично чувство како утрото на 24 февруари 2022 година, кога Русија ја започна својата инвазија на Украина. Се соочивме со уште еден дефинирачки момент во историјата, создавајќи големо човечко страдање и дефинирајќи ја глобалната улога на ЕУ во годините што доаѓаат“, истакна шефот на европската дипломатија Жозеп Борел.
Оттогаш, како што истакна Борел, најголемиот дел од своето време и енергија го има посветено на конфликтот што го предизвика овој ужасен терористички напад на Хамас врз Израел.
Во неделата, ЕУ објави изјава на 27-те земји-членки на ЕУ и за време на нивната средба во Оман на 10 октомври пронајдоа заеднички став со Советот за соработка во Персискиот залив, по што истиот ден се одржа вонреден неформален совет за надворешни работи на кој ЕУ дополнително го дефинираше нивниот заеднички став. Додека пак, минатиот вторник интензивно се разговараше за ова прашање на вонредниот Европски совет, по што во средата следуваше пленарна расправа на Европскиот парламент.
Конфликтот помеѓу Израел и Хамас, исто така, беше во центарот на самитот ЕУ-САД во Вашингтон во петокот, на кој присуствуваше и Жозеп Борел со претседателот на Советот, Шарл Мишел и претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен, и на мировниот самит во Каиро во саботата, каде што Борел го придружуваше претседателот на Советот, Мишел. Исто така, за време на европскиот Совет за надворешни работи во Луксембург, високите претставници на ЕУ разгледаа за што се залага ЕУ, што прави и што би можела да направи во иднина. Како што веќе кажа Борел за време на претходните настани, објасни дека мора да се дејствува врз основа на четири принципи: цврстина, хуманост, кохерентност и проактивна политичка посветеност.
Цврстината започнува со јасна осуда на терористичкиот напад на Хамас на 7 октомври. Во неа загинаа повеќе од 1.400 луѓе, главно цивили, а повеќе од 200 луѓе беа земени како заложници. 1.400 мртви во Израел би било еквивалентно на 67.000 мртви во Европската унија. Според Борел, Хамас сакаше да убие што е можно повеќе Евреи во еден вид џихадистички погром, најмасовната загуба на животи што земјата ја претрпе од нејзиното создавање. Доколку беше потребна потврда дека Хамас е терористичка организација, тоа го обезбедуваат неговите неодамнешни акции.
Како што рече претседателот Џо Бајден за време на неговото обраќање до американската нација, еврејскиот народ знае, можеби подобро од кој било, дека нема ограничување на болката што луѓето сакаат да им ја нанесат на другите. За време на посетата на Борел на Украина, пред неколку дена, тој беше во Баби Јар, каде нацистите застрелаа 33.771 Евреи во 1941 година. Тој оддаде почит на нивниот спомен.
„Како што му кажав на рабинот задолжен за одржување на пламенот на сеќавањето, ништо не е пострашно од убиството на човечко суштество едноставно затоа што припаѓа на друга етничка група или религија. Во Европа, по нашите тажни искуства, овој принцип го направивме една од нашите причини за постоење“, додаде Борел.
Вториот принцип е принципот на хуманост. Борел објасни дека Израел има право да се брани. Но, како и сите права, и ова право има свои ограничувања: оние што ги поставува меѓународното право, особено меѓународното хуманитарно право. Според него, прекинувањето на снабдувањето со вода и електрична енергија и принудувањето на цивилите да ги напуштат своите домови е спротивно на меѓународното право.
„Ваквите норми се применуваат без разлика на идентитетот на жртвата или сторителот. Хамас не треба да се меша со палестинскиот народ, а цивилното население во Газа не може да се смета за колективно одговорно за нивните криминални дејствија. Ние сме усогласени со нашите американски сојузници по ова прашање: претседателот Бајден, исто така, и ја нагласи на израелската влада критичната потреба Израел да се придржува до законите на војната“, објасни високиот претставник на ЕУ, Борел.
Борел додаде: „Веднаш најостро го осудивме застрашувачкиот терористички напад на Хамас, повикувајќи и на итно и безусловно ослободување на сите заложници. Но, трагичната загуба на палестински животи е исто така потресна. Да не заборавиме дека непризнавањето на луѓето како човечки суштества е секогаш увертира за најлошиот вид на насилство. Не можеме да ја игнорираме хуманоста на палестинските цивили кои исто така сакаат да живеат во мир. Неколку илјади луѓе, од кои голем дел се деца, веќе ги загубија животите. Жалиме за Израелците кои ги загубија животите во ужасни околности. Ние, исто така, жалиме за палестинските деца кои се невини жртви на овој конфликт“.
Зборувањето против една трагедија не треба да не спречи да зборуваме против друга. Моралната моќ да осудуваме една работа ни дозволува – и нè обврзува – да осудиме друго, направено на друго место, од други луѓе. Во спротивно ќе бидеме бескорисни кога станува збор за решавање на конфликти.
Европската комисија одлучи да ја зголеми за три пати хуманитарната помош за Газа, која треба да се достави за брзо. Но, оваа хуманитарна помош мора да стигне до Газа и засега е сè уште тежок предизвик.
„Работевме интензивно во текот на изминатата недела со ОН, САД и нашите партнери во регионот за да го овозможиме тоа. Пред самитот во Каиро во саботата, на првите 20 камиони им беше дозволен влез во Газа. Ова е прв чекор, но ќе биде потребна многу повеќе хуманитарна помош, секој ден, за да се покријат основните потреби на цивилното население во енклавата. Исто така, треба да се вклучи и гориво за работа на постројки за бигор и електрани. Болниците не можат да функционираат без вода и струја“, истакна Борел.
Што се однесува до европската помош за палестинскиот народ воопшто, понекогаш се зборуваше дека таа се користи за финансирање на Хамас. Како што истакна Борел, тоа не е точно.
„Ние многу прецизно следиме каде одат нашите средства и тие одат за покривање на основните потреби на палестинското население. Подготвени сме повторно да го разгледаме, а Комисијата ќе го направи тоа. Но, Европејците не треба да толерираат лажни обвинувања или да шират лажни вести кои ја поткопуваат нашата напорна работа на терен, како што се случи за време на минатонеделната дебата во Европскиот парламент“, додаде Борел.
Според Борел, третиот принцип „кој мора да ги води нашите постапки е принципот на политичка кохерентност. Не можеме да изгледаме поделени за толку чувствително прашање“.
Ставот на ЕУ беше изготвен на вонредниот неформален Совет за надворешни работи што го свика Борел во Оман на 10 октомври и го потврди на вонредниот Европски совет минатиот вторник: „Најостро ги осудуваме терористичките напади извршени од Хамас против Израел и израелскиот народ. Потврдуваме дека Израел има право да брани во согласност со хуманитарното и меѓународното право. И Европската унија се мобилизираше да обезбеди хуманитарна поддршка за најранливите луѓе, оние на кои им е најпотребна. Ние сме посветени и на мировниот процес за траен мир заснован на решение со две држави, а со тоа и поддршка на палестинската управа“.
„Друг став на ЕУ нема и сите овие реченици се дел од овој став. Важно е ова да биде јасно бидејќи за време на моите интензивни контакти во последниве недели, многу арапски лидери и други соговорници ја споделија перцепцијата дека ЕУ има двојни стандарди, особено имајќи го предвид нашиот цврст став за Украина наспроти нашите согледани ставови за Израел и Палестина. Оваа критика веќе беше присутна пред 7 октомври, за време на нашите дискусии за руската агресија врз Украина. Но, од тогаш тој стана многу посилен. И двата конфликти се многу различни по природа, но тие се навистина поврзани кога станува збор за нивните геополитички последици, објасни тој.
Европското придржување до вредностите и нормите не треба да остави простор за критика на „двојни стандарди“.
Во спротивно, според Борел, Русија ќе го искористи против Украина.
„Конкретно, треба да постигнеме заеднички став за гласање за резолуциите претставени во Советот за безбедност на ОН или во Генералното собрание на ОН во наредните денови“, потенцира Борел.
Четвртиот принцип е проактивна заложба за решавање на овој конфликт.
„Се разбира, прво мора да се обидеме да спречиме регионално прелевање на Либан и другите соседни земји, што би го дестабилизирало целиот регион на Блискиот Исток, но и ќе влијае на Европа. Во изминатите денови имав многу контакти со сите релевантни регионални актери и работевме со ОН и САД на ова прашање. Мора да бараме и итно решение за статусот на Газа“, изјави Борел.
„Но, ние мора да се осврнеме и на основниот конфликт. Досега мораме да признаеме дека не бевме многу ефикасни. Бев во Газа откако беше бомбардирана во 2008 година и тоа е четврта голема војна во Газа со која се соочив. И ако не го запреме овој циклус на насилство, тоа ќе се повтори во иднина. Нивото на доверба меѓу Израелците и Палестинците, кое веќе беше исклучително ниско во последните години, сега е на ниво на Мртвото Море. Доминира стравот и омразата кон другиот, колективно и индивидуално. Предолго се обидувавме да го отфрлиме палестинското прашање како да не постои или ќе се реши самото“, објасни Борел.
Влегуваме во нова фаза на стогодишната израелско-палестинска трагедија. Ова може да биде многу опасно за глобалниот мир и меѓународната заедница мора да се мобилизира за да го избегне. Предолго се обидувавме да го отфрлиме палестинското прашање како да не постои или ќе се реши самото.
„Меѓународната заедница, чиј дел сме и ние, не го направи она што требаше да се направи за да се имплементира Договорот од Осло, кој сега е стар 30 години. Од Осло, бројот на израелски доселеници се зголеми тројно на окупираните територии, додека евентуалната палестинска држава повторно е пресечена во лавиринт од територии кои се исклучени. Секојдневно повикуваме на решение за две држави, но како што ми рече еден палестински претставник за време на Генералното собрание на ОН: „Освен да повикувате на тоа, што правите за да го добиете?“, додаде Борел.
Според Борел, мирот нема да дојде сам; мора да се изгради. Најтешките одлуки секогаш се носат на работ на пропаст. И сега сме таму. Колку и да изгледа ова решение далечно и тешко, решението со две држави останува единственото остварливо. И ако се има само едно решение, мора да се вложи целата политичка енергија за да се постигне.
„Со специјалниот претставник на ЕУ, Копманс, веќе работевме во текот на изминатата година заедно со Саудиска Арабија, Египет, Јордан и Арапската лига за да помогнеме во заживување на мировниот процес на Блискиот Исток и решението за две држави. По неодамнешните настани, овој пристап, се разбира, мора да биде длабоко рекалибриран. Ќе ги интензивираме нашите напори, заедно со нашите партнери во регионот и пошироко. Како ќе се справиме со оваа криза ќе го дефинира кредибилитетот и глобалната улога на ЕУ во годините што доаѓаат“, заклучи Жозеп Борел.
Подготвено од М.Д.
About Author
