31.10.2023 Скопје
Во текот на последните 50 години, четири големи бранови на долгови го погодија светот, а три бранови беа проследени со тешки економски кризи кои траеја со години.
Јужна Америка претрпе изгубена деценија во 1980-тите, Азија беше погодена од остар пад поради должничката криза во 1990-тите, а глобалната финансиска криза од 2008 година го потресе целиот свет.
Четвртиот бран на должничка криза може да биде резултат на пандемијата на корона вирусот, за време на која владите ширум светот ги отфрлија правилата за задолжување за поддршка на домаќинствата и бизнисите.
Проблемот со високата задолженост подоцна се ублажи бидејќи светската економија закрепна од последиците од пандемијата, но проблемите сега излегуваат на виделина.
Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) верува дека глобалниот јавен долг ќе се зголеми на износ еднаков на глобалниот бруто домашен производ до крајот на деценијата. Во 2005 година, светскиот јавен долг изнесуваше 20 отсто од глобалниот БДП.
Вкупниот долг, вклучувајќи го и задолжувањето на владите, домаќинствата и бизнисите, сега изнесува 307 трилиони долари и е зголемен за 10 трилиони долари во првите шест месеци од оваа година. Една четвртина од новиот долг презеле најразвиените земји како САД и Велика Британија.
Во исто време, глобалниот раст се забавува, што значи дека земјите не можат да сметаат на растот на БДП за олеснување на отплатата на долговите и намалување на нивниот удел во БДП.
Емре Тифтик, директор на Меѓународниот институт за финансии, вели дека земјите станале зависни од задолжувањето и дека сите модели на раст всушност се засноваат на преземање нов долг.
Повисоките каматни стапки ги зголемија трошоците за сервисирање на долгот, бидејќи некои продолжуваат да позајмуваат огромни суми за да ја покријат разликата помеѓу даночните приходи и јавната потрошувачка, вознемирувајќи ги и банкарите и економистите.
Џејми Дајмон, извршен директор на JP Morgan, една од најголемите банки во светот, предупреди минатата недела дека задолжувањето ширум светот е превисоко.
„Ја гледам финансиската состојба и фискалната потрошувачка, таа е повисока од кога било, со највисоки нивоа на национален долг што некогаш сме го имале. И постои чувство на супериорност дека централните банки и владите можат да управуваат со сите овие работи, но мора да се биде внимателен“, рече Димон.
Помалку развиените земји кои се исклучени од меѓународните пазари на капитал веќе се на работ на колапс поради високите долгови. За време и по пандемијата, Светска банка класифицираше дури 73 земји во групата на многу ризични земји, од кои само Монголија и Узбекистан успеаја да се договорат за рефинансирање на долгот овој месец.
Во некои африкански земји, повеќе од 50 отсто од државниот приход оди за исплати на камати за надворешни и домашни долгови.
Опседнатоста со долгови има своја цена. За развиените економии, таа цена е послаб раст и помалку пари за финансирање на јавните услуги бидејќи сè повеќе пари на даночните обврзници одат за отплата на долговите.
Примерот на Велика Британија е најдобар. Во ноември 2020 година, каматните трошоци за долгот оваа и следната година беа проценети на 25 милијарди фунти.
Сегашната проценка е дека дури 94 милијарди фунти ќе бидат потрошени за камати, што значи дека трошоците за камати ќе изнесуваат 4,5 отсто од БДП, што е поголем трошок отколку за време и по Втората светска војна. Се проценува дека трошоците за камати за долгот на ОК ќе го надминат целиот буџет за образование оваа година.
Ништо подобра не е ситуацијата во Европската унија, која се соочува со колосални демографски предизвици, борба со падот на продуктивноста и сè потешко привлекување инвестиции. Според економистите, ризикот е што не чека изгубена деценија бидејќи практично ја загубивме првата половина од 2020-тите, а сега прашање е дали ќе ја изгубиме и втората.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
