30.09.2023 Скопје
Балтикот, стратешки воден пат што ги поврзува големите европски нации, сега е едно од најзагадените водни тела во светот бидејќи неексплодирани гранати, бомби, проектили и хемиски агенси беа оставени во морето по двете светски војни.
Фрлањето во море тогаш се сметаше за брзо, безбедно и евтино решение за отстранување на несаканата муниција, а многу беше фрлено од страна на сојузничките сили во 1945 година бидејќи се плашеа од герилско востание во постнацистичка Германија.
Веќе еден век, ова оружје се наоѓа на дното на Балтичкиот Океан, полека ослободувајќи токсични хемикалии, вклучувајќи ТНТ, иперит, фосген и арсен.
Додека европскиот комесар за животна средина Вирџиниус Синкевичиус се среќава со министрите од Балтикот во Литванија за да разговараат за решенијата, експертите вела дека проблемот премногу долго се игнорирал.
Хемикалии ослободени од подморска муниција ја менуваат киселоста и температурата на морската вода, дестабилизирајќи ги екосистемите. Тие исто така предизвикуваат рак кај многу видови, а остатоци од муниција се пронајдени дури и во ткивото на рибите.
Експертите стравуваат дека конзумирањето риба уловена во близина на депониите може да доведе до акумулација на канцерогени материи кај луѓето.
Теренс Лонг, основач на Меѓународниот дијалог за подводна муниција, изјави дека е потребна поголема јавна свест за да се изврши притисок врз владите.
„Подводната муниција ослободува токсини кои им штетат на морските екосистеми и го загрозуваат нашиот морски живот. Без разлика дали сте жесток поборник за климатските промени или не, ова прашање нè засега сите нас. ТНТ во муницијата може да изгори и да ги избели коралите и да создаде прилив на хранливи материи кои предизвикуваат цутат штетните алги. Гасот од синап се разградува во неоргански арсен кој се шири низ морското дно, убивајќи се што му се наоѓа на патот. Хемикалиите исто така влијаат на фотосинтезата на планктонот и стапката на испилување на јајца од рак. Таква е ситуацијата на Балтикот денес. Не можеме да ги спасиме морињата освен ако не ја прифатиме реалноста во вода“, рече Лонг.
Иако научниците со децении обезбедуваа докази за поддршка на ваквата загриженост, политичарите заглавија со оглед на тешкотијата во дефинирањето на законските обврски за заборавеното оружје.
И додека јавноста е свесна за опасностите од загадувањето со пластика и микропластика во нашите океани, малку се знае за опасностите од фрлената муниција за безбедноста на животните и луѓето.
Претходно оваа година, Германија објави програма од 100 милиони евра за пилотско обновување и уништување муниција.
Проблемот со рибниот фонд на Балтикот – предизвикан од токсичен коктел од хемикалии за муниција, ѓубрива, индустриски отпад и канализација – исто така сериозно влијаеше на рибарската индустрија и изврши притисок врз владите да дејствуваат. Во август, Европската комисија воведе нови ограничувања за улов за два вида риби на Балтикот.
„Ако ги споредиме однесувањата и изјавите на владите, постои значајна разлика. Но, пред сè, постои ниско ниво на дејствување“, изјави за Клаус Бохер, независен консултант за JPI Oceans.
Теренс Лонг, исто така, верува дека неуспехот на државите да вклучат каква било референца за подводна муниција во Конвенцијата за хемиско оружје покажува дека владите се обидуваат да ја оттргнат одговорноста.
„Договорите често бараат компромиси кои можат да ја ослабат ефективноста на договорот, особено кога станува збор за заштита на животната средина. Владите можат да бидат заштитени со договори, но тоа не ги ослободува од последиците од нивните постапки“, објасни тој.
Но, Бохер верува дека има позитивен моментум во изминатата деценија за да се постигне потребната промена на парадигмата. Инженерите, научниците, креаторите на политики и финансиери конечно се здружуваат за да ги идентификуваат најдобрите начини за безбедно уништување на оружјето.
Напредокот во поморската технологија, вклучително и употребата на вештачка интелигенција, го олеснува откривањето и мапирањето на подморската муниција. Некои муниции се разоружуваат со помош на водени млазови пред да се отстранат од морското дно, додека други се извлекуваат за да се детонираат или согоруваат на копно.
„Развивме технологија која докажува дека е можно чистење на океанското дно. Муницијата е видлива и опиплива и може да се отстрани“, рече Бохер.
И двајцата експерти велат дека конвенционалното и хемиското оружје треба да се третираат со исто ниво на приоритет. Оружјето, исто така, треба да се следи повнимателно, бидејќи има минимален ризик од експлозија поради нестабилната состојба на хемикалиите што ги содржи.
Овие технолошки решенија, исто така, може да бидат од витално значење за чистење на Црното Море кога војната во Украина на крајот ќе заврши. Иако малку се знае за депонирањето муниција во регионот, експертите велат дека владите треба да учат од грешките од минатото за да избегнат катастрофално повторување.
Експертите ја поздравуваат потенцијалната акција на ЕУ, но повикуваат на координиран глобален одговор на проблемот што влијае на толку многу делови од планетата.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
