09.08.2023 Скопје
Поплавите може да предизвикаат катастрофални штети. Доказ за тоа се последните поплави во Хрватска, Словенија и Австрија. Но, како водата ја развива оваа неверојатна моќ?
Кафеавата маса на вода урива куќи како да се направени од карти и ги носи автомобилите како да се играчки. Контејнерите лебдат како картонски кутии, подрумите за неколку минути стануваат опасни по живот. Природата постојано ни покажува кој е шеф со своите сили. Луѓето сигурно не се.
Но, како може водата да развие таква моќ? Одговорот на тоа прашање го дава Михаел Дис од Германскиот истражувачки центар за геонауки (ГФЗ) во Потсдам.
Пред се, важно е да се знае дека еден кубен метар вода тежи еден тон. А тоа значи дека „водата може да создаде огромен притисок кога директно ќе удри во пречка“, вели Дис.
„Кога е во движење, развива огромна сила со која удира во автомобили или контејнери и едноставно ги турка пред себе“, вели тој.
„Потоа, тука е феноменот на ерозија, кој може да уништи наводни стабилни површини: водата што тече брзо ја уништува почвата“, додава Дис.
Меѓу другото, ГФЗ Потсдам истражува како точно водата го мобилизира талогот, како се движат плимните бранови и со каква сила се пробиваат.
Ненадејниот силен дожд е една од најпотценетите опасности, предупредува Германската метеоролошка служба.
Тешко е да се предвиди дали и каде ќе падне. Метеоролозите можат да го предвидат регионот каде ќе има врнежи, но не можат точно да кажат кога и колку дожд ќе падне на одредена локација. Сериозни штети може да настанат и во региони далеку од поголемите реки или тесните долини.
„Обилните врнежи носат големи количества вода на копното, кое веќе е толку натопено од претходните врнежи, што веќе не може да апсорбира вода“, објаснува геоморфологот.
Количината на вода е важна, но важен е и степенот до кој почвата апсорбира, задржува или пропушта вода. Големината на порите на честичките на почвата, или таканаречените почвени колоиди, игра важна улога. Колоидите на почвата се честички помали од два микрометри (0,002 mm) во големина.
Глинените почви содржат многу такви почвени колоиди и можат да задржат повеќе вода отколку песок. Песокот, имено, има многу големи пори исполнети со воздух поради големата големина на зрната и содржи малку колоиди.
Покрај тоа, важно е и во каква состојба била почвата пред дождот. Здравата почва богата со хумус – односно онаа што не е бетонирана, стврдната или набиена – може да апсорбира повеќе дождовница и да складира големи количини вода, која подоцна е достапна за растенијата и животните. Останатиот дел од водата истекува и придонесува за создавање на подземни води.
Меѓутоа, ако ненадејно падне силен дожд по долг период на суша, почвата не може да апсорбира толку многу вода одеднаш – таа не се апсорбира, туку едноставно тече од површината. За тоа придонесуваат и растителните остатоци во почвата, бидејќи кога е сува, од нив се ослободуваат масти и восочни материи.
Ако почвата е заситена по долги периоди на дожд, водата нема друг избор освен да истече од површината. Потоа го наоѓа патот до потоци и реки.
„Штом ќе влезе во тие канали, може да достигне многу големи брзини“, вели Дис.
„Колку е поголема брзината, толку е поголем наклонот – особено на места како што се насипите и рабовите на теренот – и колку е подлабока реката, толку поголема моќност може да развие водата: каде што тече, влече песок, земја и камења со својата сила и тежина“, објаснува Дис.
Сепак, само ова не е доволно за уништување куќи и улици. Не игра само водата улога, туку и честичките што ги носи со себе. Тие удираат во земјата, улиците и ѕидовите на куќите и развиваат голема ерозивна моќ. Настанува поткопување и остатокот од материјалот потоа лесно може да се скрши. Водата што се движи брзо може да предизвика огромна штета за кратко време.
Михаел Дис од центарот Хелмхолц во Потсдам нагласува дека такви поплави може да се случат секаде каде има обилни врнежи. Тие се особено опасни на високите планини. Како резултат на ненадејно поткопување и пробивање на насипите, може да се исцедат цели езера или да се стопат огромни количества мраз на падините, што доведува до создавање на плимни бранови во тесните долини.
Но, зарем нема начин да се предупреди на вакво екстремно време?
„Може да се даваат предупредувања врз основа на временската прогноза. Така, на пример, временската прогноза може да се внесе во хидролошки модели за да се предвиди веројатноста за поплави“, вели Дис.
Од друга страна, процесите на ерозија сè уште се проблематични.
„Тешко е да се предвидат, главно затоа што овие настани се случуваат многу брзо и нивниот интензитет е тешко точно да се процени“, вели геоморфологот.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
