08.05.2023 Скопје
Животот е полн со необјасниви мистерии кои можат да ви направат вртоглавица само размислувајќи за нив. Љубителите на интензивна интелектуална стимулација е подобро да ги стават своите капачиња за размислување.
Толеранцијата е универзално почитувана вредност, но да се биде толерантен кон се, значи да се толерира нетолеранцијата. Ако го толерираме неподносливото, ќе има многу нетрпеливост.
Размислете за сирење со дупки, како Ементал. Колку повеќе сирење имате, толку повеќе има дупки. Но, колку повеќе дупки има, толку помалку сирење имате. Значи, ако размислите за тоа, колку повеќе сирење има, толку помалку сирење има. Ова се нарекува силогизам, форма на расудување извлечено од предлози кои, иако вистинити, не мора да водат до логичен заклучок.
За да ја објасни квантната физика, физичарот Ервин Шредингер замислил фиктивен експеримент во кој мачка е ставена во кутија опремена со уред што би го убило животното веднаш штом ќе се распадне радиоактивен атом, по околу еден час. Откако помина соодветното време, Шредингер праша: „Дали мачката е мртва или жива? Се разбира, ако ја отворивме кутијата, сигурно ќе знаевме на еден или на друг начин“. Шредингер заклучил дека, се додека кутијата останува затворена, мачката може да се смета за мртва и жива истовремено.
Сите сме запознаени со дилемата. Ако пилешкото е прво, од каде дошло? Меѓутоа, ако јајцето е прво, каде е пилешкото што го снело? Мистеријата останува нерешена до ден-денес, дури и за најсериозните генетичари. Можеби знаеме дека кокошката е еволутивен производ на неколку видови кои се враќаат до диносаурусите, но сè уште не можеме да кажеме што е прво. Јајцето или диносаурусот? Ова егзистенцијално прашање би можеле да го примениме дури и на луѓето!
Парадоксот на празната страница нема никаква врска со блокот на писателот, состојба која ја трпат авторите на кои им недостасува инспирација. Парадоксот на празна страница се однесува на страниците на документот на кој понекогаш е напишана фразата „Оваа страница намерно е оставена празна“, што ја прави изјавата лажна со самото постоење.
Дали некогаш сте имале впечаток дека изборните резултати не се производ на рационално размислување? Дури и кога одговорот на одредени прашања изгледа едногласен? Ова е предизвикано од парадоксот на Кондорсе. Кондорсе, математичар кој живеел за време на просветителството, забележал дека кога поединците мора да избираат помеѓу три опции, најпопуларната опција не мора да победува бидејќи присуството на трет избор влијае на другите две. Тоа е малку како играње карпа, хартија, ножици. Да се има само две опции не би било многу забавно. Трите избори значат дека тие ножици секогаш ни го уништуваат планот. Или, може да е карпата?
Марк Цукерберг не измислил ништо ново. Мнозинството луѓе, во просек, имаат помалку пријатели од нивните пријатели. Ова е парадоксот на пријателството. Замислете огромна социјална мрежа како мрежа во која сите се меѓусебно поврзана точка. Ќе забележите дека некои луѓе имаат повеќе пријатели од другите. Овие пријатели, пак, се поврзани со други во мрежата. Сепак, таквите социјални животни се во малцинство.
Се сеќавате на филмот Лавиринт? Да, се сеќавате на филмот со Дејвид Боуви, Џенифер Конели и нема крај! Во еден момент од филмот, ликот Сара се наоѓа себеси како стои пред две врати, едната води во замок, другата во сигурна смрт. Дозволено ѝ е да им постави само едно прашање на двајцата чувари, од кои едниот секогаш ја кажува вистината, додека другиот секогаш лаже. За да ја илустрира својата дилема, едниот чувар вели дека другиот цело време лаже, додека обвинетиот лажго одговара дека секогаш ја кажува вистината. И двајцата чувари може да бидат или оној што лаже или оној што ја кажува вистината! Како да препознаеме која врата е која? Сара знае. Таа прашува еден од чуварите: „Дали тој (со покажување на другиот чувар) ќе ми каже дека оваа врата води до замокот?“. Чуварот вели да, а Сара ја избира другата врата. Ќе ви дозволиме да откриете зошто.
Групните одлуки се секогаш лоши, барем според парадоксот на Абилен. Во оваа илустрација на групната динамика замислена од социологот Џери Харви, еден маж му предлага на своето семејство да отпатуваат во Абилен. Неговиот зет не сака, но прифаќа за да може неговата сопруга да поминува повеќе време со семејството. Неговата сопруга и нејзината мајка се согласуваат со желбите на сите други. По враќањето, тие сфаќаат дека таткото го предложил патувањето само за да им угоди на другите и дека прифатиле да избегнат незадоволство на сите други, додека, всушност, никој не сакал да оди.
Група ежови се собираат заедно за да се загреат, но исто така мора да држат растојание за да не се повредат еден со друг. Дилемата за ежот го илустрира парадоксот на блиските односи кои, иако се поволни, можат да им наштетат и на оние кои се вклучени. Зигмунд Фројд честопати се осврнувал на оваа алегорија кога сакал да ги разбере човечките односи. Изразот „Ме гушиш!“ работи, исто така.
Двајца затвореници, партнери во криминалот, се предложени со следните три избори: ако едниот го осуди другиот, тој ќе биде ослободен, додека неговиот соучесник ќе биде осуден на десет години затвор; ако се осудат, и двајцата ќе добијат по пет години затвор; и ако ниту еден затвореник не го осуди другиот, и двајцата ќе одлежат само шест месеци поради недостаток на докази. Бидејќи не им е дозволено да се консултираат меѓу себе, постои висок ризик од меѓусебно осудување со надеж дека ќе добијат најлесна казна – бидејќи, ако другиот треба да ги осуди, велејќи дека ништо нема да резултира само со максимална казна , а доколку едниот не го осуди другиот, вториот би можел да биде ослободен со говор. Нормално, и двајцата прават рационален избор и добиваат казни од пет години. Меѓутоа, доколку соработуваа, казните ќе им беа многу намалени.
Директната демократија сигурно го одразува интересот на народот во поголем степен од претставничката демократија, нели? Не мора. Тиранијата на мнозинството, ефект на директната демократија, може да резултира со одлуки донесени од страна на мнозинството кои на крајот ќе им наштетат на малцинските групи.
Во демократиите кои практикуваат гласање во еден круг, со просто мнозинство, јавноста редовно се жали дека поединечните гласови немаат застапеност. Во суштина, секој глас навистина не се брои бидејќи собранието е составено од кандидати од секоја изборна единица. Како резултат на тоа, синото гласање во мнозинско црвената изборна единица нема ефект врз составот на собранието. Дури и ако мнозинството гласачи избере сина, црвената партија сепак би можела да победи доколку успеат да изберат повеќе претставници. Проблемот е што партијата која ветува дека ќе го реформира овој тип на гласање затоа што ги става во неповолна положба, ќе биде во искушение да го прекрши тоа ветување откако ќе биде избран. На крајот на краиштата, тие конечно успеаја да победат благодарение на токму тој систем на гласање.
Ако дрвото падне во шумата, но никој нема да го слушне, дали тоа испуштало звук? Размислете за тоа…
Додека таа позната слика на Магрит јасно покажува луле, сликарот би инсистирал дека тоа не е луле. Сепак, кога ќе ја погледнеме сликата, сигурно би рекле дека е цевка. На крајот на краиштата, веројатно е како тоа би било опишано во која било детска книга што ги објаснува секојдневните предмети. Како што се испостави, тоа не е цевка, тоа е само претстава на цевка.
Да можевме да патуваме назад во времето и да убиеме еден од нашите родители пред да се родиме, никогаш немаше да дојдеме на светот, но тогаш не можевме да патуваме назад во времето за да убиеме еден од нашите родители, па сè уште ќе бевме живи. Толку од контролирањето на нашите судбини!
Колку е нешто поретко, толку повеќе привлекува интерес, додека колку нешто е пообилно и поедноставно за пристап, толку повеќе луѓе го гледаат со рамнодушност. Математичарите и економистите сериозно ја анализираа оваа теорија, но секој родител на четиригодишно дете ја доживеал од прва рака.
Дали универзумот и се што е во него навистина постои или е едноставно плод на нашата имагинација? Ако постои, кој сте вие? Каде ти е психата? Кој го напиша овој текст? Дали си во мојата глава, или јас сум во твојата? ШТО?
Во почетокот Бог ги создал небото и земјата, но кој го создал Бог? Какви и да се вашите религиозни убедувања или степенот на научното знаење, како започнал светот е мистерија што никој, дури ни Нил де Грас Тајсон, не може да ја реши.
Дали ова скалило засекогаш се качува или бескрајно се спушта? Каде точно води тоа? Никаде! Генетичарот Лајонел Пенроуз ја смислил оваа невозможна фигура само за да ви се збрка со умот.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
