11.04.2023 Скопје
Турција на 14-ти мај ќе ги одржи изборите кои се сметаат за најпоследните избори во поновата историја.
Од лошата економија до миграциските политики, прашањата загрозени се влошени со неодамнешниот земјотрес во кој загинаа 50.000 и опустоши градови и градови низ јужниот и југозападниот дел на земјата.
Гласачите ќе одлучат дали да ја задржат сегашната влада на чело со претседателот Реџеп Таип Ердога, кој владее повеќе од две децении, или наместо тоа да се одлучат за промена на раководството во Анкара.
На 14 мај ќе се одржат два избори на кои гласачите ќе го изберат својот нов претседател, а исто така и 600 пратеници.
За претседателските избори, доколку ниту еден кандидат не може да обезбеди најмалку 50 отсто од гласовите, на 28 мај ќе се одржи втор круг меѓу првите двајца кандидати.
Околу 61 милион гласачи ќе се упатат кон гласачките кутии на денот на изборите и се проценува дека 3 милиони гласачи во странство најверојатно ќе го дадат својот глас однапред, помеѓу 27 април и 9 мај.
Гласањето на 14 мај ќе започне во 08:00 часот, а гласачките места ќе бидат затворени во 17:00 часот по локално време.
Сите политичари и партии мора да ја завршат кампањата во 18:00 ден претходно, а потоа почнуваат предизборните ограничувања.
Првичните резултати се очекува да бидат познати до 23:59 часот на денот на изборите. На полноќ завршуваат изборните забрани и радиодифузерите ќе почнат да ги објавуваат неофицијалните првични резултати.
Традиционално, победникот во трката за претседателската функција ќе прогласи победа во раните утрински часови, кога е преброено мнозинството гласачки ливчиња.
Новоизбраниот претседател ќе и се обрати на јавноста со победнички говор. Сепак, објавувањето на дефинитивните резултати од страна на Врховниот изборен совет може да потрае неколку дена, па дури и една недела.
Претседателските и парламентарните избори се одржуваат на ист ден на секои пет години.
На 14 мај, на гласачот ќе му биде врачено гласачко ливче со четворица кандидати, кои сите успеаја да ги обезбедат 100.000 потписи потребни за кандидатура.
Реџеп Таип Ердоган: Актуелниот претседател ќе се соочи со најтешкиот тест за време на неговото 20-годишно владеење. Основачот и лидер на Партијата на правдата и развојот (АКП), Ердоган ја води земјата откако стана премиер во 2002 година. Назначен за претседател од парламентот во 2014 година, неговите овластувања беа само симболични теоретски, иако критичарите ќе тврдат дека тој веќе има воспоставено де-факто претседателски систем откако дојде на функцијата. Референдумот во 2017 година го отвори патот за претседателскиот систем и во 2018 година сите овластувања на владата му беа предадени на избраниот претседател Ердоган, бидејќи парламентарната влада беше укината. 69-годишниот претседател е критикуван за монополизирање на моќта и замолчување на неистомислениците, како и за оддалечување на Турција од секуларниот план на Ататурк, кој го стави настрана исламот.
Кемал Киличдароглу беше главен опозициски лидер во земјата веќе 13 години и се верува дека има големи шанси да победи во трката за прв пат. Лидерот на Републиканската народна партија (ЦХП), Киличдароглу е кандидат на Алијансата на нацијата, позната и како „Табела на шестмината“. По серијата големи порази против Ердоган и АКП, повторното преземање на власта во општините упориште на локалните избори во 2019 година од ЦХП беше првиот сигнал за губењето на поддршката на Ердоган. Се чини дека влошената економска ситуација во земјата ја зајакнува раката на Киличдароглу. Некои го нарекуваат 74-годишниот пензиониран државен службеник турски „ганди“, други го критикуваат за недостаток на политичка харизма и за попречување на политичарите од неговата партија за кои се смета дека имаат големи шанси да победат на изборите.
Мухарем Инџе, лидерот на десничарската, националистичка партија Татковина, премногу добро ја познава претседателската трка. Тој ќе се кандидира против Ердоган по втор пат по последните претседателски избори во 2018 година. Инче беше член на ЦХП и кандидат на главната опозиција во тоа време. Сепак, неговото исчезнување во изборната ноќ беше сфатено како предавство, а неговата „не рекордна“ порака на Whatsapp, „човекот победи“, прифаќањето на поразот беше последната капка што им го скрши грбот на камилата на неговите поддржувачи. Тој ја формираше Татковинската партија (пратеник) по неговата оставка од ЦХП во 2021 година. И покрај повиците за повлекување од опозициското крило, Инче е уверен дека ќе помине во вториот круг. 58-годишниот кандидат е критикуван за поделба на гласовите и играње во рацете на Ердоган.
Синан Оган, номиниран од Алијансата на предците, беше член на Партијата за националистичко движење (МХП). Тој беше разрешен од партијата во 2017 година по втор пат, по неговото враќање откако ја доби тужбата против неговото исклучување во 2015 година. Сега како независен политичар, 55-годишниот е помалку познат меѓу јавноста од другите кандидати. Оган беше член на парламентот меѓу 2011 и 2015 година.
Можеби најкомплицираниот дел од трката се парламентарните избори. Овде гласачите ќе имаат долго гласачко ливче со список од 32 политички партии.
Турција е поделена на 87 повеќечлени изборни единици кои избираат одреден број претставници во зависност од големината на населението на секоја изборна единица. Вкупно се избираат 600 пратеници.
Некои градови се традиционални упоришта на одредена партија без оглед на тоа кои се кандидатите. Така, за да се зголемат шансите за освојување мандат, некои партии вклучуваат кандидати од други партии во нивните изборни листи.
За една партија да биде претставена во парламентот, таа мора да го надмине прагот од 7%.
Секоја партија која не може да добие доволно гласови сè уште може да влезе во парламентот ако е членка на алијанса што го достигне прагот од 7 отсто.
Народната алијанса во моментов е формирана од четири партии: владејачката Партија на правдата и развојот (АКП), Партијата за националистичко движење (МХП), Партијата за големо единство (ББП) и Партијата на Нова благосостојба (ЈРП).
Алијансата на најголемиот опозициски блок, од друга страна, е составена од шест партии: Републиканската народна партија (CHP), Добрата партија (İYİ), Партијата на среќноста (СП), Партијата на иднината (ГП), Демократската партија (ДП) и Партијата за демократија и напредок (ДЕВА).
Алијансата за труд и слобода теоретски е формирана од две партии Зелена левичарска партија (YSP) и Работничка партија на Турција (TİP). Сепак, партиската листа на МСП ја сочинуваат кандидати од четири различни партии.
Прокурдската Демократска партија на народите (ХДП), која беше трета на последните избори и во моментов се соочува со можно затворање, ќе учествува во Партијата на Зелената левица (YSP).
Сојузот на социјалистичките сили ги обединува Левата партија (СОЛ), Комунистичката партија на Турција (ТКП) и Комунистичкото движење на Турција (ТКХ). Партијата на победата (ЗП) и Партијата на правдата (АП) учествуваат на изборите во рамките на Алијансата на предците.
Откако ќе се пребројат сите гласови, за одредување на новите пратеници ќе се користи методот на Д’Хонд. Методот има за цел да ги распредели местата на партиите приближно пропорционално со бројот на добиени гласови.
Гласовите дадени во странство ќе се додаваат пропорционално на гласовите што ќе ги добијат партиите низ државата.
Доколку не дојде до големо изненадување, речиси е сигурно дека или Ердоган или Кииличдароглу ќе престојуваат во претседателската палата за следниот мандат.
И ако продолжи шаблонот од претходните избори, мнозинството места ќе го заземат трите сојузи: Нацијата, Народната и Алијансата за труд и слобода.
Ердоган ја заснова својата кампања на визијата „Век на Турција“ и се очекува да го претстави својот манифест од 23 точки на 11 април. Тој ќе ги прикаже проектите што АКП ги реализираше во последните 20 години и се очекува да дојдат до израз новите планови за реконструкција на зоната на катастрофата.
На настанот минатиот октомври, актуелниот лидер веќе спомна дека неговата главна цел е промена на уставот, велејќи дека амандманите направени досега не се доволни.
Контроверзната тема на неговиот говор беше за институцијата семејство.
„Додека единството меѓу жената и мажот засновано на легитимност се презира, перверзијата, неморалот и искривените односи се охрабруваат намерно“, рече тој.
Од друга страна, главната опозиција (национална алијанса) вети дека ќе промени многу од потписните политики на Ердоган и ги наведе своите изборни завети под девет главни наслови: истакнување на правдата, антикорупцијата и образованието како некои од главните приоритети.
Опозицијата сака да го растури извршното претседателство на Ердоган во корист на претходниот парламентарен систем.
Највпечатливите од неговите ветувања се за економските и миграциските политики.
Алијансата ветува дека ќе ја намали инфлацијата на единечни бројки за две години и петкратно ќе го зголеми националниот доход по глава на жител.
Тие, исто така, ветија дека ќе испратат два милиони Сиријци назад во нивната земја во рок од две години, на доброволна основа.
Споделувајќи видеа во живо од неговата скромна кујна, Киличдароглу ветува дека ќе се бори против корупцијата и вети дека ќе ја зајакне слободата.
Ако ја преземат власта, Турција повторно ќе се приклучи на Истанбулската конвенција, како што вели, која има за цел да го спречи родовото насилство, да ги заштити жртвите на насилство и да ги казни сторителите.
Исто така, плановите за Истанбулскиот канал ќе бидат напуштени, претседателската палата во Анкара ќе биде отворена за јавноста, а новата адреса на претседателот ќе биде старата палата Чанкаја.
Предвидувањата за изборите укажуваат на трка во врат, не изненадувачки меѓу Ердоган и Киличдароглу. Тие сугерираат можна промена на власта по повеќе од две децении. Сепак, многумина се скептични за анкетите и веруваат дека грасрутот на Ердоган нема да го предаде.
Врз основа на најновите извештаи на 4 од 5 истражувачки компании, Киличдароглу е пред Ердоган со единечни бројки. Сепак, бројките сугерираат и втор втор круг.
Според последните истражувања на јавното мислење спроведени од 11 различни компании, АКП води во трката со над 32 отсто од гласовите, а по неа е ЦХП за која се предвидува да освои околу 27,6 отсто. ХДП, која ќе се кандидира под Партијата на Зелената левица, е на трето место со околу 10,7%.
Владејачката АКП го губи теренот против опозицијата.
Гледајќи ги вкупните гласови на двата спротивставени блока, Националната алијанса води во анкетите со 42,2 отсто, додека Народната алијанса на Ердоган ќе добие 40,6 отсто од гласовите.
Без сомнение, високата инфлација и економската криза на врвот на изборните дебати во земјава.
Според Турскиот статистички институт (TUİK), годишната инфлација била забележана на 64,27% во 2022 година. Но, независната група за истражување на инфлацијата (ENAG), тврди дека оваа бројка била повеќе од двојно во реалноста, со стапка од 137,55%.
Растечките трошоци за живот, особено во секторот домување, и стапките на невработеност се најважните прашања на агендата на гласачите.
Одговорот на владата и справувањето со разорните земјотреси во февруари ќе се одразат на гласачките кутии.
Имајќи предвид дека Турција е земја со најголем број бегалци во светот, не е чудно што гласачите сметаат дека миграцијата е уште едно важно прашање. Некои истражувања покажуваат дека антимигрантските чувства се зголемени, како и бројот на мигранти.
Критичарите на Ердоган велат дека неговата влада го задушила несогласувањето, ги нагризувала правата и го ставила судскиот систем под своја контрола, обвинение кое го негираа официјални лица кои велат дека ги заштитила граѓаните пред уникатните безбедносни закани, вклучително и обидот за државен удар во 2016 година.
Илјадници државни службеници и академици беа исчистени од јавните институции по ова неуспешно преземање на власта, по репресијата врз медиумите што се сметаше за политика на замолчување и заплашување.
Оттука, граѓанските слободи никогаш не се надвор од агендата.
Последно, но не и најмалку важно, пресвртот предизвикан од разорните земјотреси на југоисток ја зголеми загриженоста за потенцијалните нерегуларности за време на изборите.
На денот на изборите ќе биде забрането продавање или консумирање алкохол на јавни места. Сите рекреативни центри ќе мора да останат затворени за време на гласањето. Местата кои нудат ресторани и објекти за забава можат да им служат само храна на клиентите. Никој, освен службениците за спроведување на законот, не може да носи оружје.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
