21.12.2022 Скопје
Според тогашниот албански премиер и претседател Сали Бериша, кој даде ексклузивно интервју за Евроактив, Турција никогаш не била заинтересирана за договорот за поморската граница меѓу Албанија и Грција и направила „навистина силна интервенција“ кога бил потпишан.
Во 2009 година, Тирана и Атина се договорија за разграничување на нивните поморски зони и континенталниот гребен, и покрај тешкотиите на кои се сретнаа во преговорите меѓу двете страни. Договорот, со посредство на Демократската партија на Бериша, ќе предвиди околу 225 квадратни километри албански територијални води да и бидат предадени на Атина.
Грчкиот премиер Костас Караманлис беше во официјална посета на Тирана во април 2009 година, придружуван од министерката за надворешни работи Дора Бакојани, која го потпиша договорот за разграничување со нејзиниот албански колега Лулзим Баша, во присуство на тогашниот премиер Сали Бериша.
Тоа беше најважниот договор потпишан меѓу двете земји од потпишувањето на Пактот за пријателство во 1996 година, а додека мастилото се уште беше влажно за договорот, Тирана формално аплицираше за членство во ЕУ со поддршка на Грција.
Бериша истакна дека нивниот партнер, Грција, за 30 години била многу корисна за Албанија, бидејќи Грција го има поддржано патот на Албанија кон НАТО и Европа, а има и сериозни инвестиции во Албанија. Воедно, додаде дека Грција има потпишано дека има шест наутички милји територијални води за себе, а Еди Рама беше оној кој го тужеше договорот пред Уставниот суд, додека пак, Турција никогаш не беше заинтересирана за тој договор и направи силна интервенција.
Договорот не требаше да се реализира, а албанската опозициска Социјалистичка партија, предводена од актуелниот премиер Еди Рама, поднесе жалба до Уставниот суд пред договорот за разграничување да биде ратификуван од парламентите на земјите.
Судот едногласно го прогласи договорот за неважечки, наведувајќи ги процедуралните и суштински повреди спротивни на Уставот и Законот на морето.
„Уставниот суд отфрли многу добар договор. Откако Уставниот суд приговори, и реков на грчката влада дека сум должен да ја почитувам одлуката. Но, јас реков да одиме во Хаг. На почетокот се колебаа, но подоцна прифатија, како што видоа дека сум многу транспарентен“, истакна Бериша.
Поништувањето на Договорот и зголемените тензии околу етничките малцинства и земјиштето во двете земји, продолжија да ги влошуваат односите кои лебдеа во воена состојба од 1940 година.
Во 2013 година, Рама беше избран за премиер на Албанија, додека левичарот Алексис Ципрас беше избран во Грција во 2015 година. Министрите за надворешни работи Дитмир Бушати и Никос Коѕијас веќе започнаа контакти во летото 2015 година за решавање на билатералните спорови, вклучително и поморската демаркација.
„Еди Рама влезе во влада и преговараше со грчката влада целосно кршејќи ја одлуката на Уставниот суд и тие го завршија договорот. Потоа Грција го стави законот во парламентот и го стави на 12 наутички милји како што е нивното право според Договорот за Монтего Беј“, рече Бериша, додавајќи „не знам што ќе каже Хаг“.
Со доаѓањето на власт на Кирјакос Мицотакис, започнаа нови напори за разграничување со Албанија, по разграничувањето што го постигна Грција при разграничувањето со Италија.
Потоа, во 2020 година, Атина и Тирана рекоа дека предметот ќе биде предаден на Меѓународниот суд на правдата за „да се приклучи на точките врз основа на експертизата на судот и меѓународното поморско право“, според Рама во тоа време.
Ентузијазмот на Грција околу решавањето на проблемот веројатно е поттикнат од тековните проблеми со соседна Турција.
За природата на односите меѓу Албанија и Грција и Албанија и Турција, Бериша истакна дека Атина е близок партнер, додавајќи дека Грците биле многу корисни за Албанија, а што се однесува до Турција, Бериша ја смета за партнер, но има резерви. Воедно, објасни дека Турција без сомнение е пријател, партнер, но со доктрина на нео-отоманизам што тој не ја прифаќа, мислејќи на околу 600-годишното турско отоманско владеење во регионот.
Влијанието на Турција во Албанија продолжи да расте со текот на годините со значителни инвестиции во здравството, образованието, па дури и домувањето по разорниот земјотрес во 2019 година, во кој загинаа 51 лице, а илјадници останаа без покрив над главата.
До денес, не е постигнат напредок во однос на потпишувањето на пактот, иако премиерите на двете земји се состанаа во Тирана на 7 декември 2022 година на маргините на Самитот ЕУ-Западен Балкан.
Во четврток се очекува Мицотакис да ја посети Албанија и да го посети регионот на Химар каде живее грчко малцинство. Се очекува тој да биде придружуван од Рама на некои од средбите кои првично беа закажани за ден по самитот ЕУ-Западен Балкан.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
