11.10.2022 Скопје
Антоанета Николова, директорка на Балканската иницијатива за слободни медиуми, пишува дека земјите кандидатики за членство во ЕУ мора целосно да се усогласат со Европскиот закон за слобода на медиумите, кој во меѓувреме треба да се подобри.
Долги години, фокусот на невладините организации кои се бореа за слободата на медиумите, човековите права и владеењето на правото беше далеку од Европа. За активистите и донаторите, Европа, во споредба со авторитарни држави на другите континенти, беше место каде слободата на медиумите се зема здраво за готово.
Седум од првите 10 места во индексот на слободата на медиумите на Репортери без граници се европските земји. А сепак, во последните неколку години, токму во Европа бевме сведоци на тешка ерозија на медиумскиот екосистем.
Во Полска, Унгарија, Грција и Бугарија, кои неколку години по ред го допираа дното на земјите од ЕУ во индексот на Репортери без граници, медиумската средина е сериозно загрозена, а во Словачка и Малта новинарите беа убиени поради нивната работа. Сигналот до европските институции беше повеќе од очигледен.
Во нацрт-законот за европска слобода на медиумите на Европската комисија, кој беше претставен на 16 септември, се наведува дека медиумите се од суштинско значење за функционирањето на демократските општества и економии. Нацрт-документот поставува конкретни цели како усогласување на националните законодавни рамки, заштитување на јавноста од штетна содржина, вклучително и од трети земји, намалување на ризикот од мешање на државата во уредувачката политика, како и обезбедување на транспарентна, правична распределба на реклами и проверени критериуми на агенциите за метрички луѓе.
Правилата за покривање на медиумската сопственост се дискрециони и доброволни.
Евроактив пишува дека за олигарсите во Источна Европа, тоа е како „ништо не се менува, ако ништо не се промени“, истакнувајќи дека целосната контрола врз медиумите на Балканот се случи благодарение на скриената медиумска сопственост и ако Европа очекува тиа доброволно да се откажат од алатките на влијание, тогаш Законот за медиуми ќе остане во декоративната сфера на желби, а истото важи и за моделите за рекламирање и за агенциите за мерење на луѓе, кои се од витално значење за постоењето на бесплатни информации и насочено рекламирање што им се потребни на повеќето медиуми за да преживеат.
Евроактив истакнува дека сопственоста на медиумите е во сржта на освојувањето на моќта и слободата на медиумите не може да се реши ако не се регулира сопственоста на медиумите.
Медиумите на Балканот се задушени од притисокот на политичките играчи чии раце се, како што пишува Евроактив, „лебот и ножот“. За кратка референца, доволно е да се погледнат анализите за „прокси“ сопствениците во Бугарија и Република Северна Македонија. Парадоксално, земјите каде медиумското опкружување е во критична состојба повеќе го прифатија документот, отколку бранителите на слободата на медиумите. Тоа само по себе е загрижувачко.
Главните забелешки за предложениот закон за медиуми доаѓаат од балтичките земји, кои се сметаат за доволно успешни што нема потреба Европа да се меша и да навлегува во нивните суверени законодавства. За Шведска, многу елементи за усогласувањето на законите не постојат, ниту во нивните национални закони, а Естонија ги оценува своите медиуми како доволно „здрави“.
Организациите за слобода на медиумите, исто така, имаат измешани чувства. EU Disinfo Lab смета дека членот 17 од предлог-законот може да поништи голем дел од напредокот постигнат во борбата против дезинформациите и да го отвори патот за понатамошно лобирање за целосно ослободување на медиумите од модерирање на медиумските содржини.
Европската комисија ваквите приговори ја натераа да го продолжи периодот на консултации до крајот на годината. Дотогаш, релевантните страни можат да ги кажат своите ставови, кои досега срамежливо ги искажуваа.
За земјите-членки на ЕУ од Балканот одговорноста е уште позначајна, бидејќи нивните оценки ќе бидат суштински за земјите кандидати за членство.
ЕУ мора да обезбеди дека новиот закон за медиуми може да има позитивно влијание во земјите кои пристапуваат, каде што влошувањето на слободата на медиумите е се поголем проблем. На пример, на Балканот, водечките медиуми што исфрлаат дезинформации ги поткопуваат ставовите кон ЕУ во корист на Русија и Кина.
Подеднакво важно за долгорочна стабилност, ЕУ треба да го направи усогласувањето на локалното законодавство со европското право за медиуми како услов за напредок во пристапните преговори и да го замрзне финансирањето доколку не се постигне јасен напредок. Слободните медиуми се камен-темелникот на демократијата, а ЕУ мора да најде начин да го искористи својот нов закон за да ги поддржи соседите, каде демократијата е под закана.
Подготвено од А.Ѓ.
About Author
